557
Украинага бостириб кириши муносабати билан Россияга киритилган қаттиқ халқаро иқтисодий санкциялар ва сиёсий иҳоталаниш фонида Кремл Африка давлатларида ўз таъсирини кучайтиришга ҳаракат қилмоқда.
Сўнгги йилларда «Вагнер» ушбу қитъада Россия манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим рол ўйнади.
Ёлланма аскарлар компанияси шахсий таркиби Ливия, Судан, Мали, Марказий Африка Республикаси, Мозамбик, Буркина-Фасо ва Нигер каби мамлакатларга киритилди.
Улар Кремл учун фойдали бўлган инқилоблар ва тўнтаришларни қўллаб-қувватлаш каби қуролли вазифаларини бажаради. Халқаро ташкилотларнинг айтишича, бу мамлакатларда вагнерчиларнинг тинч аҳолига нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлганига оид кўплаб далиллар мавжуд.
Бундан ташқари, ҳарбий тўқнашувларни ўрганиш бўйича британиялик мутахассис Майк Мартиннинг таъкидлашича, вагнерчилар африкалик қочқинларнинг Европага маршрутларининг катта қисмини назорат қилади.
Буларнинг барчаси Пригожиннинг «Вагнер» компаниясини Владимир Путиннинг Африка сиёсатидаги кучли дастагига айлантирди, аммо режалаштирилган суиқасдга ўхшаётган Пригожиннинг ўлими барчасини ўзгартиради.
Путин назоратсиз қолган ёлланма аскарлар билан ўзаро муносабатларнинг янги форматини топа оладими, вагнерчиларнинг ўзи Кремл ихтиёрида қолишни хоҳлайдими? Агар йўқ бўлса, Россия Африкадаги таъсирини қандай сақлаб қолади?
Янги юз олиб чиқиладими?
Brukings институтининг стратегия ва хавфсизлик бўйича эксперти Ванда Фелбаб-Брауннинг фикрича, Владимир Путин «Вагнер» бўлинмаларини Африка ва Яқин Шарқда сақлаб қолишни истайди, лекин Евгений Пригожинга (ёки унинг хотирасига) содиқликни заифлаштириш ва Кремл билан тўғридан тўғри алоқаларни мустаҳкамлаш учун унинг бошқарув тузилмаларида кенг кўламли тозалашни амалга оширади.
«Путинни қониқтирадиган вагнерчиларнинг Россия ва Украинадаги фаолиятини қайта ташкил қилиш қуйидагича кўринади: шахсий таркибнинг бир қисмини Россия қуролли кучларига ўтказиш, қолганларини қисман қуролсизлантириш, уларга ярим мустақил мақомда, аммо янги раҳбарият остида ҳаракат қилиш эркинлигини бериш. Бундай усул Пригожиннинг ёлланма аскарлар сафидаги обрўсини минималлаштиришга ёрдам беради», деган Фелбаб-Браун Пригожиннинг июн ойидаги муваффақиятсиз исёнидан сўнг CNN телеканалига берган интервюсида.
Суриштирувчи журналист ва Bellingcat лойиҳаси асосчиси Христо Грозевнинг фикрича, Бош разведка бошқармаси (ГРУ) генерали Андрей Аверянов Россиянинг Африка йўналишидаги янги вакилларидан бирига айланиши мумкин.
Грозевдаги маълумотларга кўра, Аверянов ГРУнинг бутун дунё бўйлаб махфий операцияларини, жумладан, «Новичок» билан заҳарлашлар, портлашлар ва бошқа суиқасдларни бошқаради. «Унинг хизматлари орасида Скрипалларга нисбатан уюштирилган суиқасд ҳам бор», деб ёзади Грозев.
У, шунингдек, Аверянов Пригожинни йўқ қилишда иштирок этган бўлиши мумкин деб ҳисоблайди.
Христо Грозев 2023 йил июл ойида бўлиб ўтган «Россия-Африка» саммитида Путин томонидан генерал Аверяновнинг Африка давлатлари делегацияларига таништирилганига эътибор қаратган. Бу унга маълум рол юкланганидан далолат беради.
Фото: PMC Wagner / Telegram / Reuters / Scanpix / LETA
«Вагнер» = Пригожин
Бошқа кузатувчилар фикрича, Пригожинсиз «Вагнер»ни сақлаб қолиб бўлмайди. Гап нафақат унинг тузилма ичидаги шахсий обрўсида, балки компаниянинг, айниқса Африка ва Яқин Шарқдаги фаолиятининг ўзига хос хусусиятларидадир.
«Вагнер»нинг Африка империясининг катта қисми дезинформация операциялари, булутли тижорат манфаатлари ва қўпол ёлланма ишга асосланган бўлиб, Пригожиннинг ўзи ва унинг шерикларининг шахсий ярим бандит алоқаларига таянган», деб ёзади Guardian сиёсий шарҳловчиси Питер Бомонт.
«Кремл, албатта, Африка етакчиларини ишонтиришга ҳаракат қилади, айниқса, ҳарбийлар ҳукмрон бўлган мамлакатларда. Лекин айнан Пригожин ҳарбий дала қўмондонлари, ҳарбий тўнтаришлар ташкилотчилари, коррупцион сиёсатчилар ва бизнеслар билан яқин алоқаларни ўрнатган», дея қўшимча қилади Бомонт.
«Бу мутлақо бошқа даражадаги иштирок ва имкониятлар», дея ҳисоблайди журналист.
«Вагнер» Евгений Пригожиндан ажралмас бирлик ва шунга кўра, биз ҳозиргача билган ёлланма аскарлар компаниянинг тугашига гувоҳ бўламиз», дейди Бомент ва унинг мақоласидаги экспертлар.
«Россия Африкада» китоби муаллифи, британиялик сиёсатшунос Самуэл Рамани «Вагнер» асосчиси ва компания командири Дмитрий Уткин ҳам Пригожин билан бирга ҳалок бўлган бўлиши мумкинлигини эслатиб ўтган.
Рамани Уткиннинг ўлимини (агар тасдиқланса) ташкилот асосларини бутунлай ўзгартирадиган сейсмик кўламдаги ҳодиса деб атаган.
«Вагнер»ни алмаштириш бўйича узоқ йиллик режа
Вагнерчиларнинг Россиядан ташқарида ва айниқса, Африкадаги роли борасидаги яна бир версия шундан иборатки, Кремл аллақачон уларнинг хизматларидан воз кечишга қарор қилган.
BBC нашрининг хавфсизлик бўйича мухбири Френк Гарднер «Вагнер»га яқин манбаларга таяниб ёзишича, бир мунча вақт олдин ГРУ ҳарбий разведкаси олдига Африкадаги «Вагнер» контингентининг катта қисмини бошқа ёлланма жангарилар гуруҳи билан алмаштириш режасини ишлаб чиқиш вазифаси қўйилган.
Евгений Пригожин бунга қаттиқ қаршилик кўрсатган ва унинг атрофидагиларнинг сўзларига кўра, у бир неча кун олдин Малидан Россияга ҳеч кимни бундай ўзгартиришларга йўл қўймасликка кўндириш учун келган.
Шундай қилиб, Твер яқинидаги самолёт ҳалокати «Вагнер» келажагини бутунлай Владимир Путин қўлида қолдиради.
BBC шарҳловчиси фикрича, энди Кремл олдида яна бир муаммо пайдо бўлади: «бир неча мамлакатлар бўйлаб тарқалиб кетган, ҳалок бўлган раҳбарига астойдил содиқ бўлган ва Россия армияси раҳбариятидан нафратланган 25 минг жангчи билан нима қилиш керак?»
14:28, 29-04-2025
