Фронтдаги вазият: Россия армияси Авдийивкадан кейин ҳам муваффақиятга эришмоқда

^{Фото: Станислав Красильников / Спутник / imago images / Scanpix / LETA}
Бу юриш қачон тўхташи мумкин? Фронтдаги воқеалар ривожини энди нима белгилайди? Экспертлар йил бошидаги асосий жанглар сарҳисобини қилди.

Россиянинг Авдийивкага юриши шуни кўрсатдики, РФ қуролли кучлари ҳарбий ҳаракатлар олиб боришдаги ёндашувини ўзгартира олади. Россия фронтнинг тор участкасига иккита ҳарбий округ (Жанубий ва Марказий)дан иборат йирик гуруҳни жамлади, жангларда учта умумқўшин армиялари кучлари иштирок этди. Бу йўналишда катта миқдорда ўт очиш воситалари ҳам тўпланганди — артиллерия бригадалари ва дрон операторлари отрядларидан тортиб кучли авиация гуруҳигача.

Айнан куч ва воситалар концентрацияси Авдийивкадаги амалиётни РФ қуролли кучларининг ўтган йилдаги кўп сонли юришларидан (агар Бахмут учун жанглар ҳисобга қўшилмаса, бу ерда ҳам «Вагнер» хусусий ҳарбий компанияси ҳамда РФ қуролли кучларининг унга бириктирилган қисмлари ҳам йирик кучларни бир жойга жамлай олганди) фарқ қилади. Натижа ҳам фарқ қилди. Агар Россиянинг бошқа юришлари энг яхши ҳолатда фақат тактик ютуқлар келтирган бўлса, Авдийивка атрофида РФ қуролли кучлари бутун амалиётнинг мақсадларига деярли эришди: мустаҳкам ҳимояга эга шаҳар эгалланди, унинг атрофидаги қишлоқлар ҳам ва энди украин мудофааси ичкарисидаги позициялар учун жанглар кетмоқда.

Шу тариқа, россияликлар юриши Украина қуролли кучларининг собиқ бош қўмондони Валерий Залужнийнинг бу урушда кучларни бир жойга жамлаш имконсиз экани, шундай экан, «фронт чизиғини ёриб ўтиш» ҳам бўлмаслиги ҳақидаги тезисини инкор этди. Аммо бу шунинг учун рўй бердики, рақиб — Украина қуролли кучлари — кураш олиб бориш воситалари, биринчи навбатда ўқ-дорилар тақчиллигини бошдан кечирмоқда.

Бундан ташқари, Россия қўшини муваффақиятга эришиш учун катта тўлов қилишига тўғри келди. Ҳужум қилаётган гуруҳ техника ва шахсий таркибда катта йўқотишларга учради ва йўқотишларга учрашда давом этмоқда (бошқа томондан, очиқ манбаларга кўра, мудофааланаётган Украина қуролли кучларининг йўқотишлари ҳам сўнгги ойларда ошган). Бундай тўлов РФ қуролли кучлари оператив муваффақиятга эриша оладими, деган саволни очиқ қолдиради.

Авдийивка учун жанглар қандай ривожланди?

2023 йил октябрида Россия қўшини Авдийивкани шимолдан айланиб ўтиб, шаҳар ичкарисидаги гарнизон, жумладан Украина қуролли кучларининг Авдийивка кокскимё заводидаги асосий таянч пунктини таъминотдан узиб қўйиш учун беҳуда уринди. Бу ҳудудда россияликлар Степове қишлоғи атрофидаги ўрмонзор ҳамда далалар бўйлаб юриш қилишига тўғри келганди. Очиқ майдонлар орқали ҳужумлар фақатгина техника ва жонли кучдаги катта йўқотишларга олиб келди — бу қурбонликлар эвазига энг яхши ҳолатда ҳафтасига бир неча юз метр масофага илгарилаш кузатилди.

Янги йилда РФ қуролли кучлари сафлари захира кучлар билан тўлдирилди. Юришнинг сўнгги ойида жуда йирик кучлар иштирок этди; Россия армияси урушнинг илк ойларидан бери бундай кўламдаги гуруҳни йиғмаганди. Операцияда иккита ҳарбий округ — Жанубий ва Марказий ҳарбий округнинг учта умумқўшин армияларининг 10 та бригадси, шунингдек Марказий ҳарбий округнинг камида бешта алоҳида мотоўқчилар полклари ҳамда 90-танк дивизияси танк полклари қатнашди. Марказий округ қўшинлари ўтган йил давомида бутунлай бошқа йўналишда — Авдийивкадан юзлаб километр масофадаги Креминна ўрмонзорлари ва Сватове йўналишларида жанг қилган — ва фақат 2023 йил охирида бу йўналишга ташланганди. Охирги босқичга келиб жангларда (махсус топшириқли бўлинмаларнинг турли қисмлари, таъминот қисмлари ва «кўнгиллилар» бўлинмалари қўшиб ҳисобланганда) жами 50 минггача россиялик ҳарбий қатнашган. Уларга Украина қуролли кучларининг тўққиз бригадаси қисмлари (штат таркиби 30–35 минг киши) қарши турган. Шу билан бирга, бу ҳарбийларнинг каттагина қисми Авдийивка йўналишига россияликларнинг юриши бошланганидан кейин олиб келинганди.

Январда РФ қуролли кучлари асосий зарба йўналишини ўзгартиришди: дала ҳовлилар оралаб юриш қилиб, улар украинлар мудофаасини кокскимё заводи ва шаҳар ўртасида кесиб қўйишди, Украина қуролли кучларининг Индустриал проспекти бўйлаб ўтувчи асосий таъминот линияси кесилди. Дала ҳовлилардан иборат посёлка, очиқ далалардан фарқли ўлароқ, юриш қилаётган гуруҳларга украинларнинг разведкачи дронлари ва камикадзе дронларидан яшириниш имконини берди. Шунингдек, рус қўшинига ушбу ҳудудда тушган қуюқ туман қўшимча маскировка сифатида ёрдам берди. Ушбу ҳал қилувчи зарбадан кейин Украина қуролли кучлари қисмлари ҳозирча хавфсиз бўлган қишлоқ йўллари бўйлаб шошилинч равишда чекинишига тўғри келди.

Кейин РФ қуролли кучлари муваффақиятни ривожлантирди: улар кокскимё заводини (Украина қуролли кучлари таъминотдаги муаммолар туфайли бу ерни тарк этди) ва шаҳар атрофидаги — Северне, Степове ва Ласточкино қишлоқларини эгаллади. Ҳозирда рус қўшини Тоненке, Орливка ва Бердичи қишлоқларида Украина қуролли кучларининг навбатдаги мудофаа чизиқларини штурм қилмоқда.

Катта эҳтимол билан, юриш Россия қўшини ушбу қишлоқларни ҳам эгаллаганидан кейин тўхтайди. Ғарброқда Украина ҚК табиий мудофаа чизиғига — ғарбий соҳиллари тик бўлган Волчю дарёси тақдим этадиган тўсиққа таяниши мумкин. Бу вақтга бориб бир ойдан буён тинимсиз ҳужум қилаётган рус қўшини ҳам ҳолдан тояди. Украина ҚК шимолда Очеретинодаги тепаликларда, жанубда эса Первомайскда қанотларни ушлаб турибди. Бу орқали Россия қўшинининг келгусидаги ҳаракатларини ҳам тўхтатиш мумкин.

РФ қуролли кучлари қайси омиллар эвазига Авдийивкани эгаллашга эришди? Улар фронтнинг бошқа участкаларида ҳам ўз муваффақиятини такрорлаши мумкинми?

Украина қуролли кучларининг Авдийивкадаги йўқотишларининг катта қисмига Россия авиацияси бомбардимонлари сабаб бўлган. Юришни ҳарбий-ҳаво кучларининг 11-армияси ва ҳаво ҳужумидан мудофаа кучлари қўллаб-қувватлаб турган. Ушбу армия самолётлари баъзи кунларда штурм гуруҳларига кўмаклашиш учун юзтагача жанговар парвозларни амалга оширган ва бунда юқори технологик қуроллар — сунъий йўлдош навигация сигнали билан бошқариладиган, режалаштириш ва коррекция модулига эга бомбалар қўлланган. Бомбардимонлар Украина қуролли кучларига Авдийивкадаги узоқ муддатли бетон истеҳкомларини ҳамда шаҳардан чекинилгач, атрофдаги қишлоқларда шошилинч тарзда барпо этилган мудофаа чизиқларини ушлаб туришга имкон бермади. Аммо авиация рақиб мудофаасини бутунлай пароканда қила олмади: аввалига украин қўмондонлиги Авдийивкага захира кучларни ташлади, кейин эса қўшин шаҳардан нисбатан уюшган ҳолда олиб чиқилди.

Жангнинг кейинги босқичларида Украина қуролли кучлари узоқ масофага ҳаракатланувчи воситалари, жумладан Patriot зенит-ракет комплексларини фронт чизиғига яқин олиб келиш орқали РФ ҳаво-космик кучларига бомбали зарбалар йўллашга халақит қилмоқда. Украин қўмондонлигига кўра, феврал ойида мамлакат ҳудуди бўйлаб россияликларнинг камида 10 та қирувчи ва бомбардимончи самолётлари уриб туширилган. Россиядаги манбалар фақат иккита самолёт қулаганини тан олган (РФ мудофаа вазирлиги эса бу мавзуда умуман изоҳ бермаган). Шу билан бирга, Россия томони Украина ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимидаги бир қанча қурилмалар, жумладан NASAMS зенит-ракета комплексига зарба берилгани акс этган видеоларни намойиш этган.

Катта эҳтимол билан, бу йилдаги бўлажак жангларнинг кечиши ҳаводаги ҳукмронлик учун жангга боғлиқ: агар Украина қуролли кучлари РФ ҳаво-космик кучларига жиддий йўқотишлар етказа олмаса, унда Россия авиацияси қуруқликда украин қўшинлари ҳолатини сезиларли даражада ёмонлаштиради. Ҳозирча Украина ҳаво ҳужумидан мудофаа кучларининг ҳаракатлари рус авиациясининг Авдийивка устидаги фаоллигини камайтира олгани йўқ: россияликларнинг самолётлари атрофдаги қишлоқлар бўйлаб ёпирилма зарбалар беришда ва Украина қуролли кучларининг шошилинч барпо этилган мудофаа чизиқларини вайрон қилишда давом этмоқда.

Россия қўшинлари муваффақиятига география ҳам таъсир кўрсатди. Авдийивка 2023 йил мартида, рус қўшини (илк бор — юқори технологияли бомбалар билан қуролланган авиация орқали) шаҳар шимоли ва жанубидаги қанотларга ёриб кирганидан буён яримқуршов ҳолатида эди. Шундан буён Украина қуролли кучлари Авдийивкада йирик гуруҳ таъминотини йўлга қўя олмади, яқин ҳудудга етарли миқдорда артиллерия ва ҳаво ҳужумидан мудофаа кучларини жойлаштира олмади: шаҳарга олиб келувчи барча йўллар рус қўшини зарбаси остида эди. Бир йил муқаддам шундай сабаблар туфайли яримқуршов ҳолатидаги Бахмут мудофаасида ҳам муваффақиятга эришилмаганди. Украин қўмондонлиги, агар душманга зарар етказиш ва ўзи катта йўқотишлардан сақланишни истаса, ноқулай шароитларда жанг қилишдан қочиши керак.

РФ қуролли кучлари локал ютуққа эришиши учун қўққисдан ҳужум қилиши ва режани маскировка қилишига ҳожат бўлгани йўқ: Авдийивкани штурм қилувчи гуруҳ очиқчасига йиғилди. Қўшинлар жамланганини кўриб тургани Украина қуролли кучларига рақибга кўпроқ йўқотиш етказишда қўл келди, аммо бу юришни барбод қилиш учун етарли даражада эмасди.

Авдийивка атрофидаги жанглар украинлар мудофааси ичкарисига чуқур ёриб киришга ва ҳарбий ҳаракатлар манёвр фазасига ўтишига олиб кела олмади. Рус қўшинининг илдамлаш суръати шаҳардаги украин гуруҳини қуршовга олиш учун етарли даражада бўлмади. РФ қуролли кучлари бир неча километр ичкарига кириб бориб ҳал қилувчи зарбани бериши учун бир ҳафта вақт кетди. Бу эса Украина қуролли кучлари қўшинларнинг асосий қисмини шаҳардан олиб кетишига имкон берди.

Уруш ҳамон рақибни ҳолдан тойдириш характерига эга бўлиб қолмоқда. Бундай урушда йўқотишлар нисбати муҳимдир. Октябр ойидан буён РФ қуролли кучлари Авдийивка атрофида бир неча юз танк ва зирҳли машиналаридан айрилган. Украина қуролли кучларининг видеолар билан тасдиқланган йўқотишлари ўнлаб машиналардан иборат. РФ қуролли кучлари юришнинг илк ойларида зирҳли машиналар колонналари билан ҳужум қилишни афзал кўрганди ва бу тўқнашув чизиғига етиб келмасданоқ катта йўқотишларга учрашга олиб келди. Янги йил бошида эса улар вагнерчиларнинг Бахмутда синалган тактикасини қўллаб, артиллерия (ва авиация) кўмагидаги кичик гуруҳлар билан ҳаракатлана бошлади. Бу тактика штурмчи гуруҳларда яшириниш имкони бўлган кўча жангларида айниқса муваффақиятли эди.

«Медуза» ва «Медиазона» тадқиқотига кўра, жанглар фаоллашган октябр ойининг иккинчи ҳафтасидан буён РФ қуролли кучларининг шахсий таркибдаги йўқотишлари миқдори камида икки баробар ортган. Шу билан бирга, Украина қуролли кучларининг йўқотишлари ҳам кескин кўпайган — аммо айнан қанчага экани номаълум.

Фронтдаги кейинги воқеалар Россия қўшини ҳужум қилиш салоҳиятини йўққа чиқарадиган даражада кўп йўқотишларга учрамасдан олдинга силжий олишига боғлиқ. Украина эса Россияга қарши туриш учун бостириб келаётган армияга жиддий зарар етказиш салоҳиятини йўқотмаслиги керак бўлади. Ғарбдан артиллерия учун юз минглаб снарядлар етказиб берилиши тикланмаса, буни уддалаш даргумон.

Авдийивка учун жанг якунлари ҳақида қисқача

Россия қўмондонлиги Украина қуролли кучларининг мустаҳкам мудофаасини бузиш имконини топди. Аммо, бу урушга рақибни қуршовга олиш ва тор-мор этиш амалиётлари билан кечадиган манёврли характер бериш имконини бермади. Бундан ташқари, бу усул кўп ресурслар сарфлашни талаб этди.

Агар Украина Ғарбдан олдинги кўламларда ёрдам ола бошласа, унда ҳеч бўлмаганда ҳолдан тойдириш урушида ютқазмаслик учун барча имкониятлар бўлади. Россия ва Украина уруши “Замин” янгиликларини “Инстаграм”да кузатиб боринг