Зеленскийнинг Путин билан музокараларга тайёрлиги ҳақидаги сўзларини қандай тушуниш мумкин?

^{Фото: svoboda.org}
Украина президенти Володимир Зеленский британиялик журналист Пирс Морганга берган интервюсида агар бу тинчликка эришиш учун ягона вариант бўлса, Россия раҳбари Владимир Путин билан музокаралар столига ўтиришга тайёрлигини айтди. Зеленский сўнгги ҳафталарда эҳтимолий тинчлик музокаралари мавзусидаги барча баёнотлари икки мақсадни кўзлаганга ўхшамоқда: бундай музокараларга максимал даражадаги тайёрлигини намойиш этиш ҳамда уларнинг давомида ўз позициясини мослаштира олишини билдириш.

Кўпчилик, жумладан Пирс Морган ҳам Украина президентининг ҳозирги сўзлари Киевнинг катта урушнинг уч йили давомида бир неча бор Зеленскийнинг ўзи томонидан янграган расмий позициясига зид келишига эътибор қаратган.

Аммо афтидан, бу Зеленскийни ташвишлантирмаяпти. Қолаверса, унинг «темирбетон» позицияси муайян оптикада ўзгартирилиши Украинанинг кузири сифатида қаралиши мумкин. Ахир ҳозирда украинлар президенти, моҳиятан, оддий максимумни трансляция қилмоқда: мен урушни тўхтатиш ва унинг қайталанишига йўл қўймаслик учун барчасига розиман. Ва агар бунинг учун ўзим олдин айтган сўзларимни қайтиб олишим керак бўлса, буни ҳам қиламан.

2022 йил кузидаёқ Зеленский Владимир Путин билан музокара ўтказиш имконсизлиги ҳақидаги фармонини имзолаганди.

Бугунги кунда Россия президентининг Украинанинг тўрт регионини аннексия қилиш қарорига бу тарзда кескин реакция кўрсатиш нотўғри бўлмаганми, бу Киев учун манёврлар имкониятини чеклаб қўймаганми деб узоқ баҳслашиш мумкин. Факт шуки, Зеленскийнинг ушбу фармони ҳақида охирги вақтларда кўпинча айнан Владимир Путин эслатмоқда: мен Украина билан музокараларга қарши эмасман, аммо уларнинг ўзи буни тақиқлаб қўйган.

Аммо президент томонидан қабул қилинадиган қарорлар унинг ўзи томонидан бекор қилиниши мумкин эмас ва Зеленский Морганга берган интервюсида айтган сўзлари билан айнан шуни назарда тутган: «Агар бу Украина фуқароларига тинчлик олиб келадиган ва одамларни йўқотмайдиган ягона конфигурация бўлса, биз, шубҳасиз, бу [Путин билан] учрашув конфигурациясига кўнамиз». У яна шундай қўшимча қилган: «Бу қотил билан гаплашишнинг ўзиёқ — муроса».

Яъни, Зеленский ўз томонидан муаммо йўқлигини айтмоқда: Келинглар, Украина, Россия, АҚШ ва Евроиттифоқ вакиллари иштирокида учрашув ташкил қилайлик ва ким тинчликни, ким эса урушни хоҳлаётганини гаплашайлик.

Путиннинг ўзи ўтган ҳафтада Зеленский билан тўғридан тўғри гаплашмаслиги, аммо «бундай музокараларни олиб борадиган одамларни ажратиш»га тайёрлиги ва бу ушбу жараёндаги алоҳида сюжет линияси бўлишини айтганди. Россия президенти Зеленскийни нелегитим, ҳеч қандай тинчлик музокаралари имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган, «муддати ўтган» президент деб атаган.

Интервюда ушбу масала ҳам кўтарилган. Бунга жавобан Зеленский Украина расман Владимир Путинни Россиянинг легитим президенти деб тан олмаслигини эслатиши мумкин эди, аммо бундай қилмади.

Бунинг ўрнига вазминлик ва муросага тайёрлигини намойиш этган ҳолда Россия раҳбари кенг кўламли босқиндан олдинги икки йил мобайнида, Зеленскийнинг легитимлиги Москвадагиларда ҳеч қандай шубҳа уйғотмаган даврда у билан музокара ўтказишдан астойдил қочиб юрганини эслатган.

Бундан ташқари, навбатдаги марта украин аскарлари уйига қайтиши ва овоз бериш имкониятига эга бўлиши билан Украинада сайловлар ўтказишга тайёрлигини — яъни барчаси аслида Путиннинг қўлида эканини билдирган.

Аммо Россия президенти позицияси қандай бўлишидан қатъи назар, Зеленскийнинг легитимлиги Доналда Трамп ва жаҳондаги бошқа давлатлар етакчиларида ҳеч қандай шубҳа уйғотмаяпти.

Украина позициясини қандай ўзгартирмоқда?

Украинанинг бу музокаралардаги музокара позицияси ҳам юмшайди. 2022-23 йилларда Зеленский охирги россиялик аскар этиги Украинанинг халқаро тан олинган чегараларини тарк этмагунича, Россия билан қандайдир музокаралар ҳақида гап бўлиши мумкин эмаслигини айтарди.

^{Зеленский ўз баёнотини Россия қўшинлари юриши ва Украина шаҳарлари мунтазам ўққа тутилиши фонида берди}
Ғарбдаги кўплаб шарҳловчилар ҳам ўшандаёқ музокараларни бошлаш учун бу шартни максималистлик ва эришилиши даргумон деб аташганди. Ўтган вақт мобайнида (Россиянинг мамлакат шарқидаги ҳужумлари кучайиши баробарида) бу овозлар баландроқ янграй бошлади.

Пирс Морганга интервюсида Володимир Зеленский бошқа позицияда турди: «Бугун биз барча ҳудудларимизни қайтара олмаймиз. Шубҳасиз, биз адекват одамлармиз. Бизх эришилиши аниқ бўлмаган натижа учун миллионлаб одамларимизни қурбон қила олмаймиз».

Шу билан бирга, Зеленский, ҳарбий атамалар билан ифодалаганда, олдиндан тайёрланган позицияларга чекинмоқда. Унинг сўзларига кўра, Украина ўз ҳудудининг бир қисмини вақтинча ишғол этилишига кўнади, аммо босиб олинган ерлар Россияга тегишлилигини юридик жиҳатдан ҳеч қачон тан олмайди. «Вақт ўтиши билан биз барибир еримизни қайтариб оламиз», — дейди Зеленский.

Кузатувчилар эса бунинг натижасида пайдо бўлиши мумкин бўлган конструкция ҳақида фикр юритиб, 1940 йилда совет иттифоқи томонидан босиб олинган Болтиқбўйи давлатлари билан ўхшашликларни келтиришмоқда.

Ғарб давлатлари бу ҳудудлар «советлар» томонидан қўшиб олинганининг легитимлигини ҳеч қачон тан олмаган, аммо бу уларга Москва билан муносабатлар ўрнатишга тўсқинлик қилмаган. СССР парчаланганидан кейин эса улар Литва, Латвия ва Эстония мустақилликка эришганини шунчаки мамнуният билан қаршилашганди.

Владимир Путинга бундай ўхшашлик ёқадими? Даргумон. Аммо шуни айтиш мумкинки, Зеленский тинчлик ўрнатилиши учун муроса томон қадам ташлади. Россия президенти ҳам бунга тайёрми?

Ядровий қурол ва НАТОга аъзолик

Киев риторикасидаги ўзгаришларнинг яна бир белгиси — ўтган йил декабрида Украина ТИВ раҳбари Андрей Сибига эълон қилган музокаралар позицияси юмшатилганидир. Ўшанда у Киев Украинанинг НАТОга аъзо бўлишига муқобил сифатида кўриладиган хавфсизлик кафолатларининг ҳар қандай форматидан олдиндан бош тортишини айтганди.

^{Киевдагилар Зеленскийнинг сўнгги гаплари кўп жиҳатдан Трамп ва унинг жамоасига қаратилган деб ҳисоблайди}
Ҳозир эса Зеленский бажарилиши Украинанинг НАТОга аъзолиги ўрнига ўтадиган шартлар рўйхатини келтирмоқда — ҳеч бўлмаганда, ҳозирча. Украинага хорижлик ҳарбийлар контингентини жойлаштириш ва унга жиддий мудофаа ёрдами тақдим этиш билан биргаликда, Зеленский Украинага ядровий қуролни қайтариш зарурлиги ҳақида ҳам гапирди — ва Пирс Морган бу иборани интервюнинг бош сарлавҳаси қилиб чиқарди.

Аммо бунга нутқ фигураси сифатида қараш керак: Киев НАТОдан воз кечишга тайёр, чунки бу Владимир Путин учун муҳим, аммо бунинг ўрнига уни янги катта урушдан суғурта қиладиган ҳақиқий «ядровий» хавфсизлик кафолатларини талаб қилади.

Яъни, контакт гуруҳларининг туганмас учрашувлари, кучларни тарқатиш ва келишув бандларини бажариш кетма-кетлиги бўйича расмиятчиликни ўз ичига олувчи «вегетариан» «Минск келишувлари-3» Киевга тўғри келмайди. Нима мос келади? Келинг, муҳокама қилайлик, Украина бунга тайёр, дейди Зеленский.

Хулоса қиладиган бўлсак, Володимир Зеленский нечанчи марта музокараларга тайёрлигини, бу музокаралар давомида муросага келишга ҳам тайёрлигини айтмоқда. Юқорида ушбу муросалар рўйхати келтирилган ва у жуда таъсирли кўринади: Киев яқингача ҳам принципиал бўлиб кўринган кўплаб талабларидан воз кечди.

Асосий адресат — Трампми?

Киевда Зеленскийнинг инглиз тилидаги барча интервюлари манзили АҚШнинг янги президенти Доналд Трамп ва унинг жамоаси деб ҳисоблашади. Трампнинг атрофидагилар тасаввурида Украинадаги урушни тугатишнинг ягона йўли мавжуд: икки томон ҳам ён бериши керак, агар қайсидир томон қайсарлик қилса, унга нисбатан унчалик тушунарли бўлмаган, аммо даҳшатли номга эга бўлган «тинчлик куч орқали» доктринаси қўлланади.

Ҳозирда Зеленский бу муросага тайёрлик Вашингтондагилар томонидан қадрланишига ва Америка Киевга куч ишлатмаслигига ишониб ҳаракат қилмоқда. Ва «Украина масаласида» Володимир Зеленскийни четлаб ўтган ҳолда Россия билан музокаралар олиб бормаслигига — бу нафақат Киевнинг, балки бутун Европанинг яна бир катта қўрқуви.

Нима бўлганда ҳам, биз Доналд Трамп жамоасининг Россия бошлаган урушни тугатиш йўллари бўйича аниқ ишлари ҳақида ҳали ҳеч нарса эшитмадик. Аммо кутишга кўп вақт қолмади: келаси ҳафтадаёқ, BBC маълумотларига кўра, АҚШнинг Украина ва Россия масалалари бўйича махсус вакили Кит Келлог Украина вакиллари билан биринчи расмий учрашув ўтказади.

Кейин эса Вашингтоннинг режалари 14–16 феврал кунлари ўтказиладиган хавфсизлик бўйича Мюнхен конференциясида тақдим этилади.

Манба: Kun.uz “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг