Исм — фақат ном эмас: тадқиқотчилар исм инсоннинг ташқи қиёфасига таъсир қилишини аниқлашди

Исроиллик олимлар инсон исмининг таъсири фақат шахсий хусусиятлар билангина чегараланмаслигини, балки ташқи кўринишга ҳам маълум даражада таъсир ўтказиши мумкинлигини аниқладилар. Science Focus нашрида эълон қилинган тадқиқот натижаларига кўра, вақт ўтиши билан бир хил исмга эга инсонлар ташқи жиҳатдан ҳам ўхшашлик касб эта бошлар экан.

Юз мослашуви эффекти: одам исмга қараб “кўриниш”ни оладими?

Тадқиқотнинг марказий нуқтаси — “юзни мослаштириш эффекти” деб аталувчи ҳодиса бўлди. Бу назарияга кўра, одамлар бошқа инсоннинг юзига қараб, тасодифий танловга нисбатан аниқроқ равишда исмини топа олиш қобилиятига эга.

Тадқиқотда иштирок этганлардан уларга намойиш этилган фотосуратлар орасидаги инсонлар исмини топиш сўралган. Кузатишлар шуни кўрсатдики, катта ёшдаги иштирокчиларнинг исмларини тўғри топиш эҳтимоли болаларга нисбатан юқори бўлган. Бу эса шунга ишора қиладики, инсон ўсиш давомида ўз исмига “мослашади”.

Алгоритмлар ҳам ўхшашликни тасдиқлади

Суратларни таҳлил қилишда сунъий интеллект алгоритмлари қўлланилди. Уларнинг ёрдамида аниқландики, бир хил исмга эга катта ёшли кишиларда муайян умумий юз хусусиятлари кузатилган, бу ҳолат эса болаларда кузатилмаган.

Стереотиплар ва ижтимоий кутилмалар таъсири

Олимлар фикрича, бу жараёнга асосий туртки — ижтимоий стереотиплар. Жамиятда муайян исмларга кимга ўхшашлиги, қандай кийиниши, ҳатто хулқ-атвори қандай бўлиши кераклиги ҳақида ёки онг остидаги кутилмалар мавжуд. Инсон эса аста-секин ўз исмига мос деб тасаввур қилинадиган шахсиятни шакллантира бошлайди.

Бу билан боғлиқ ҳолда, “ўзини ўзи оқлаш башорати” эффекти ҳам амал қилади: атрофдагилар инсонга исми асосида муайян муносабатда бўлади, бу эса шахснинг ўзини қандай тутиши ва ҳис қилишига таъсир қилади.

Масалан, мактабларда мураккаб ёки нодир исмли ўқувчилар ўқитувчилар томонидан онгсиз равишда “бошқача” қабул қилиниши, бу эса ўқувчи учун фарқли таълим тажрибасига айланиши мумкин.

Германияда ҳам ўхшаш хулосалар қайд этилган

Германияда ўтказилган ўхшаш тадқиқотлар ҳам бу ҳолатни тасдиқлайди. Масалан, Александр ёки София каби кенг тарқалган исмлар ижобий ҳиссиёт уйғотган, атрофдагиларда ишонч ва яқинлик туйғусини пайдо қилган. Шу билан бирга, кам учрайдиган, оригинал исмлар эгаларининг ижтимоий жозибаси камроқ бўлса-да, карерасининг ғайриоддийлиги билан ажралиб турган.

Zamin.uz таҳририяти мазкур тадқиқот натижаларини одам онги, жамият таъсири ва шахсият шаклланиши ўртасидаги мураккаб боғланишларнинг яна бир тасдиғи, деб баҳолайди. Исм — фақат “ном” эмас, балки ҳаётнинг ранги ва инсон образини шакллантирадиган омиллардан бири эканини кўрсатади. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!