Халқаро таҳлилий платформа Numbeo маълумотларига кўра, Ўзбекистонда аҳолининг оилавий бюджетининг тахминан 30 фоизи озиқ-овқат харажатларига сарфланади. Ушбу кўрсаткич Марказий Осиёдаги бошқа давлатлар билан бир қаторга қўйилади, бу ерда асосий эҳтиёжлар учун харажатлар оилавий бюджетнинг асосий қисмини ташкил қилади.
Таҳлил натижаларига кўра, ўзбек оилалари бюджетнинг катта қисмини озиқ-овқат ва уй-жой эҳтиёжларига сарфлайди. Бошқа соҳалар, жумладан, кийим-кечак, транспорт, спорт ва дам олиш харажатлари эса сезиларли даражада камроқдир.
Иқтисодчилар фикрига кўра, бундай истеъмол модели Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) мамлакатларига хос бўлиб, аҳолининг дастлабки вазифаси асосий эҳтиёжларни қондиришга қаратилган. Сўнгги ҳисоб-китобларга кўра, Ўзбекистонда тўрт кишилик оила ўртача бир ойда 21 миллион сўм сарфлайди, бу кўрсаткич уй-жой ижараси харажатларини ҳисобга олмайди.
Бир кишига тўғри келадиган харажат эса тахминан 5,6 миллион сўмни ташкил этади. Шунга қарамай, глобал миқёсда Ўзбекистонда яшаш нархи нисбатан паст даражада қолмоқда.
Масалан, АҚШ билан солиштирилганда яшаш нархи 60,6 фоизга, уй-жой ижараси эса 68,9 фоизга арзонроқ. Марказий Осиё давлатлари бўйлаб озиқ-овқат маҳсулотлари учун катта миқдорда маблағ сарфланиши кузатилмоқда.
Тожикистонда бу кўрсаткич энг юқори бўлиб, оилавий бюджетнинг 37,1 фоизи озиқ-овқат харажатларига йўналтирилади. Қўшни Қозоғистонда эса 2025 йилнинг биринчи чорагидаги маълумотларга кўра, уй хўжаликлари харажатларининг 50,6 фоизи озиқ-овқат учун сарфланган.
Қирғизистонда эса 2024 йил охиридаги МДҲ Статистика Қўмитаси маълумотларига кўра, бу кўрсаткич 41,7 фоизни ташкил этади. Туркманистонда эса озиқ-овқат ва уй-жойга биргаликда бюджетнинг 35,1 фоизи сарфланади.
Бошқа давлатлар билан солиштирганда, ҳар бир мамлакатнинг ўзига хос хусусиятлари ҳам мавжуд. Масалан, Туркманистонда коммунал тўловларга нисбатан юқори миқдордаги, яъни 12,8 фоиз харажат ажратилади.
Ўзбекистонда эса спорт ва дам олиш учун ажратилган маблағ улуши Марказий Осиёда энг юқори бўлиб, 7,2 фоизни ташкил қилади. МДҲнинг бошқа давлатларида ҳам ҳолат ўхшаш.
Россияда оилавий бюджетнинг тахминан 29 фоизи озиқ-овқатга, 21,8 фоизи уй-жой ижарасига, 17,6 фоизи эса ресторанларга сарфланади. Беларусьда бу кўрсаткичлар мос равишда 29,3 фоиз, 22,9 фоиз ва 19,2 фоизни ташкил этади.
Закавказ минтақасидаги давлатларда, масалан, Озарбайжон ва Арманистонда оилавий бюджетнинг озиқ-овқат, уй-жой ва ошхона харажатларига сарфланадиган қисми 60 фоиздан ошиб кетади, бу эса уй хўжаликларига катта молиявий юк бўлаётганини кўрсатади. Мутасаддиларнинг фикрича, озиқ-овқат маҳсулотлари учун юқори харажат аҳолининг инфляция жараёнларига ва нархлар ошишига сезгирлигини кўрсатади.
Бундай бюджет таркиби фуқароларнинг таълим, сифатли дам олиш ва ҳаёт даражасини оширувчи бошқа соҳаларга сармоя киритиш имкониятларини чеклайди. Бу ривожланаётган иқтисодиётлар учун хос ҳолат бўлиб, аҳолининг даромадлари ҳали юқори ривожланаётган давлатлар даражасига етмагани сабабли фуқаролар асосий эҳтиёжларга эътибор қаратишга мажбур.
Ўзбекистондаги қишлоқ хўжалиги мамлакатни турли хил маҳсулотлар билан таъминлайди, аммо сув сарфи бўйича дунёнинг энг самарасиз соҳаларидан бири ҳисобланади. Мамлакатдаги ичимлик сувининг қарийб 90 фоизи қишлоқ хўжалиги учун сарфланади, бунда сув ресурсларининг 80 фоиздан ортиғи қўшни давлатлардан келади.
