Xalqaro tahliliy platforma Numbeo ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekistonda aholining oilaviy budjetining taxminan 30 foizi oziq-ovqat xarajatlariga sarflanadi. Ushbu ko'rsatkich Markaziy Osiyodagi boshqa davlatlar bilan bir qatorga qo'yiladi, bu yerda asosiy ehtiyojlar uchun xarajatlar oilaviy budjetning asosiy qismini tashkil qiladi.
Tahlil natijalariga ko'ra, o'zbek oilalari budjetning katta qismini oziq-ovqat va uy-joy ehtiyojlariga sarflaydi. Boshqa sohalar, jumladan, kiyim-kechak, transport, sport va dam olish xarajatlari esa sezilarli darajada kamroqdir.
Iqtisodchilar fikriga ko'ra, bunday iste'mol modeli Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi (MDH) mamlakatlariga xos bo'lib, aholining dastlabki vazifasi asosiy ehtiyojlarni qondirishga qaratilgan. So'nggi hisob-kitoblarga ko'ra, O'zbekistonda to'rt kishilik oila o'rtacha bir oyda 21 million so'm sarflaydi, bu ko'rsatkich uy-joy ijarasi xarajatlarini hisobga olmaydi.
Bir kishiga to'g'ri keladigan xarajat esa taxminan 5,6 million so'mni tashkil etadi. Shunga qaramay, global miqyosda O'zbekistonda yashash narxi nisbatan past darajada qolmoqda.
Masalan, AQSh bilan solishtirilganda yashash narxi 60,6 foizga, uy-joy ijarasi esa 68,9 foizga arzonroq. Markaziy Osiyo davlatlari bo'ylab oziq-ovqat mahsulotlari uchun katta miqdorda mablag' sarflanishi kuzatilmoqda.
Tojikistonda bu ko'rsatkich eng yuqori bo'lib, oilaviy budjetning 37,1 foizi oziq-ovqat xarajatlariga yo'naltiriladi. Qo'shni Qozog'istonda esa 2025 yilning birinchi choragidagi ma'lumotlarga ko'ra, uy xo'jaliklari xarajatlarining 50,6 foizi oziq-ovqat uchun sarflangan.
Qirg'izistonda esa 2024 yil oxiridagi MDH Statistika Qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, bu ko'rsatkich 41,7 foizni tashkil etadi. Turkmanistonda esa oziq-ovqat va uy-joyga birgalikda budjetning 35,1 foizi sarflanadi.
Boshqa davlatlar bilan solishtirganda, har bir mamlakatning o'ziga xos xususiyatlari ham mavjud. Masalan, Turkmanistonda kommunal to'lovlarga nisbatan yuqori miqdordagi, ya'ni 12,8 foiz xarajat ajratiladi.
O'zbekistonda esa sport va dam olish uchun ajratilgan mablag' ulushi Markaziy Osiyoda eng yuqori bo'lib, 7,2 foizni tashkil qiladi. MDHning boshqa davlatlarida ham holat o'xshash.
Rossiyada oilaviy budjetning taxminan 29 foizi oziq-ovqatga, 21,8 foizi uy-joy ijarasiga, 17,6 foizi esa restoranlarga sarflanadi. Belarusda bu ko'rsatkichlar mos ravishda 29,3 foiz, 22,9 foiz va 19,2 foizni tashkil etadi.
Zakavkaz mintaqasidagi davlatlarda, masalan, Ozarbayjon va Armanistonda oilaviy budjetning oziq-ovqat, uy-joy va oshxona xarajatlariga sarflanadigan qismi 60 foizdan oshadi, bu esa uy xo'jaliklariga katta moliyaviy yuk bo'layotganini ko'rsatadi. Mutaxassislarning fikricha, oziq-ovqat mahsulotlari uchun yuqori xarajat aholining inflyatsiya jarayonlariga va narxlar oshishiga sezgirligini ko'rsatadi.
Bunday budjet tarkibi fuqarolarning ta'lim, sifatli dam olish va hayot darajasini oshiruvchi boshqa sohalarga sarmoya kiritish imkoniyatlarini chegaralaydi. Bu rivojlanayotgan iqtisodiyotlar uchun xos holat bo'lib, aholining daromadlari hali yuqori rivojlanayotgan davlatlar darajasiga yetmagani sababli fuqarolar asosiy ehtiyojlarga e'tibor qaratishga majbur.
O'zbekistondagi qishloq xo'jaligi mamlakatni turli xil mahsulotlar bilan ta'minlaydi, ammo suv sarfi bo'yicha dunyoning eng samarasiz sohalaridan biri hisoblanadi. Mamlakatdagi ichimlik suvining qariyb 90 foizi qishloq xo'jaligi uchun sarflanadi, bunda suv resurslarining 80 foizdan ortig'i qo'shni davlatlardan keladi.
