00:23 / 23.02.2020

Хавфлар остида қолаётган жаноб Америка Қўшма Штатлари

^{Фото: Google Photos}
Америкалик иқтисодчи Нуриэль Рубини The Project Syndicate нашрида молиявий инқирозлар тўфонга ўхшайди ва улар сиёсий, иқтисодий хатолар ҳамда молиявий заифликларнинг тўпланиб бориши натижасида юз беради, деб ёзади.

Вақти-вақти билан тизимда носозликлар кузатилади, туб бурилишлар бўлади, юксалиш ҳалокат билан ўрин алмашади, пуфаклар ёрилади.
Иқтисодий ва сиёсий хатарлар қаторига геосиёсий, молиявий инқирозлар ҳам қўшилди. 2008 йилдан буён эса бундай вазият кузатилмаган эди.

Аввало, АҚШ Хитой, Россия, Эрон ва Шимолий Корея давлатлари билан кескинлашиб бораётган рақобатга киришди. Бу мамлакатлар эса АҚШ ўрнатган тартибларга зарба беришдан манфаатдор ва 2020 йил улар учун муҳим йилдир. Чунки АҚШдаги президентлик сайлови ва кимнинг президент бўлиши улар учун муҳим сиёсий воқеадир.

Трамп президент экан, унинг маъмурияти бу давлатларни иқтисодий ва бошқа чоралар ёрдамида жиловлаб туришга интилмоқда. Улар эса АҚШни халқаро ва ички сиёсатда заифлаштиришга уринмоқда. Башарти АҚШдаги сайловлар ички низоларга айланиб кетса, бу мухолиф давлатлар учун айни муддао бўлади.

Шунингдек, айрим давлатлар, мисол учун Эрон Трампнинг иккинчи муддатга сайланмаслигидан манфаатдор. Агар Эрон-АҚШ уруш хавфи келиб чиқсада, Трампга қарши тиш тирноғи билан қарши туришга тайёр. Нефть баҳосининг эҳтимолий Эрон-АҚШ уруши натижасида ошиб кетиши АҚШ фонд бозорининг орқага кетишига ва Трамп сайланмаслигига олиб келади. Бу йил Эрон ва АҚШ ўртасида уруш келиб чиқиш эҳтимоли борлиги сабабли, ҳозирги вазият чўзиладиган урушдан олдинги жим-житликдир.

АҚШ ва Хитой ўртасидаги муносабатларга келганда уларнинг яқинда савдо урушлари борасида вақтинчалик келишуви биринчи босқичи учун битими – ўзига хос бўлган ковакларни беркитиш сиёсатидир. Технологиялар, молия, сармоя, маълумотлар ва валюта учун кураш тобора кескинлашиб бормоқда. Covid-19 вирусининг тарқалиши эса АҚШ учун Хитойни жиловлашга янги куч берди. Яқин келажакда бу эпидемия янада жиддийроқ тус ола бошласа, Хитой иқтисодиётидаги узилишлар дунёвий ишлаб чиқариш занжирларига салбий таъсир этиши мумкин. Бу эса молия бозорига ўз таъсирини ўтказади.

Айрим Хитой раҳбарлари мамлакатда бирданига қуш, чўчқа ва Covid-19 гриппининг тарқалиши бежиз эмас деб ҳисобламоқда. Гонконгдаги сиёсий тартибсизликлар, Тайвандаги мустақиллик ҳаракатлари тарафдори бўлган янги президент ва АҚШнинг шарқий ва жанубий Хитой денгизларидаги ҳарбий ўқув машғулотлари Хитойни ташвишлантириб қўйган.

Умуман олганда, Хитойнинг очиқ агрессияга ўтиши ҳақиқатдан йироқ. Лекин киберурушга изн бериш эҳтимоли мавжуд. Хитойлик хакерлар АҚШдаги президентлик сайловларини нишонга олиши мумкин. Америкаликлар фейк хабарлар ва дезинформация таъсирида қолиш эҳтимоли бор. Қутблашган америкалик сайловчилар сайлов натижалари борасида АҚШ кўчаларига чиқса, воқеалар ривожи қандай тус олишини тасаввур қилиш мумкин.

Эрон, Хитой, Россия, Шимолий Корея мамлакатлари ғарб ва АҚШ молия тизимлари, шунингдек, Жаҳон банклараро коммуникация тизимларига ҳужум уюштириши мумкин. Европа Марказий банки раиси Кристина Лагард кибер ҳужумлар молия бозорига 645 миллиард доллар зарар етказиши эҳтимоли ҳақида огоҳлантириб ўтди. АҚШда ҳам шундай воқеа юз бермайди деб ҳеч ким кафолат беролмайди.

Кейинги йилда АҚШ-Хитой низоси кескинлашиши, совуқ уруш иссиқ уруш тусини олиши мумкин. Хитой иқтисодиёти коронавирусдан жиддий зарар кўрар экан, уруш учун ташқи баҳона излаш хитойликларни тинчлатиришга сабаб бўлади. Натижада, Хитой ўз ҳарбий диққатини Вьетнам, Гонконг, Тайван ва АҚШнинг Хитой денгизларидаги ҳарбий кучларига қаратади. Бу эса ҳарбий тўқнашувлар юзага келади деганидир.

Хитой молиявий «ядро бомбаси» – АҚШ облигацияларини ишга солиши мумкин. Америка валютаси Хитой захираларининг улкан қисмини ташкил этади, Хитой эса АҚШ ҳукумати уларни музлатиб қўйишидан хавотирга тушмоқда. Бу ҳам кескинликка олиб келиши мумкин. Хитой ҳам Россия каби ҳозирда олтин сотиб олишни кўпайтирмоқда. Натижада олтин нархи 2019 йилдагига нисбатан 30 фозига қимматлашди. Агар мазкур сиёсат (олтин сотиб олиш) кучайтирилса, АҚШ ривожланиши сустлашади.

АҚШ ҳам қўл қовуштириб ўтиргани йўқ. Акс таъсир сифатида мазкур давлатларга иқтисодий ва сиёсий босимни кучайтирмоқда. Устига устак АҚШ энг тараққий этган кибер салоҳиятга эга. Бу йил тўрт рақибига қарши кибер ҳужумлари ҳам кучайиши мумкин. Оқибатда биринчи кибер уруши хавфи юзага келади.

Бундан ташқари, 2020 йилда геосиёсий кескинликлардан ташқари иқлимий ўзгаришлар туфайли юз берадиган экологик ҳалокатлар хатари ҳам мавжуд. Бу эса барчага бирдек зарар келтиради.

Иқлим ўзгаришидан ташқари, сейсмик ҳодисалар – ер магнит қутбларининг ўзгариши, уммон оқимларининг тезлашаётгани ҳам кузатилмоқда. Буларнинг барчаси экологик ҳалокатларни келтириб чиқариши мумкин. Антарктида ва Гренландия музликларининг эриши экологик хавф бўлиб, сувости вулқон ҳаракатларининг фаоллашгани океан сувларининг оксидланиши ва дунё балиқ захираларининг тугашига олиб келади.

Бу хатарлар 2020 йилдан нима кутиш мумкинлигини изоҳлайди. Ҳозирча эса дунё молия бозорлари бу йил омадли келади деб умид қилмоқда.