Бармоқ терисининг сувда буришиши: Оддий ҳолат ортидаги сирлар

Сиз ҳам ҳаммомда ёки ҳовузда бир неча дақиқа вақт ўтказганингиздан сўнг бармоқларингиз териси майин гулдорлик ўрнига майда бурмалар билан қопланганини кўрган бўлсангиз керак. Бу ҳолат бизга таниш, оддий ва деярли эътиборга олинмайдиган туюлса-да, аслида у бизнинг эволюцион ўтмишимиз ва соғлиғимиз ҳақида муҳим маълумотларни яширган бўлиши мумкин.

Ажабланарлиси шундаки, сув таъсирида фақат қўл ва оёқ бармоқларининг териси буришади. Қўл билаклари, сон ёки юз терисида бундай ўзгариш кузатилмайди. Илмий изланишларга кўра, бу ҳолат оддий сув ютиш (осмоз) натижаси эмас, балки нерв тизими томонидан бошқариладиган фаол физиологик жараёндир.

Агар инсоннинг қўл нервларидан бири — медиан нерв — шикастланган бўлса, сувда бармоқлари буришмайди. Бу эса буришиш жараёнини автоном нерв тизими (аниқроғи, симпатик тизим) бошқаришини кўрсатади.

Илмий тажрибаларга кўра, бармоқларимиз сувга ботганда, теримиздаги тер безлари очилади ва бу натижада туз мувозанатида ўзгариш юз беради. Бу ўзгариш нерв толаларини фаоллаштиради ва натижада қон томирлар тораяди. Терининг ички қатламидаги ҳажм камайиб, устки қатлам ичкарига тортилади — натижада бурмалар пайдо бўлади.

Бундан ташқари, осмотик таъсир тери устки қатламининг шишишига олиб келади, бироқ бу шишиш бурмаларни ҳосил қилиш учун етарли эмас. Шундай бўлса-да, ички қисмларнинг қисқариши ва устки қатламдаги шишиш биргаликда нозик бурмаларни юзага келтиради.

Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бармоқларнинг буришиши сувли муҳитда нарса ушлашни енгиллаштиради. 2020-йилда Лондондаги Илм-фан музейида ўтказилган тажриба натижаларига кўра, сувда ҳўл бўлган, аммо буришмаган бармоқлар билан буюм ушлаш учун кўпроқ куч талаб этилади. Бироқ буришган бармоқлар ишқаланишни ошириб, буюмни маҳкам ушлашга ёрдам беради.

Неwcастле университетида ўтказилган бошқа бир тажрибада эса иштирокчилар ҳўл ва буришган бармоқлар билан сув остидаги объектларни 12% тезроқ кўчира олишган. Бу эса бурмалар механик устунлик беришини тасдиқлайди.

Бу оддий физиологик жавоб соғлиқ ҳақида ҳам кўплаб маълумотлар беради. Мисол учун:

• Қандли диабет билан оғриган беморлар сувда бармоқлари етарлича буришмаслиги мумкин.
  
• Кистоз фиброз касаллиги билан боғлиқ ҳолатларда эса буришиш ҳаддан ортиқ бўлиши мумкин.
  
• Юрак етишмовчилиги ҳолатида ҳам бармоқларнинг буришиши сустлашади.
  
• Паркинсон касаллигида эса икки қўлнинг бармоқлари турлича буришади — бу симпатик нерв тизимидаги бузилиш белгиси бўлиши мумкин.
  

Яна бир қизиқарли кузатув: аёллар бармоқлари эркакларникига қараганда секинроқ буришади. Бу ҳали тўлиқ тушунтирилмаган, аммо жинсий гормонал фарқларга боғлиқ бўлиши мумкин.

Агар бурмалар намликда ёрдам берса ва қуруқ муҳитда зарар қилмаса, нима учун улар доимий сақланмайди? Бу савол ҳали очиқ, бироқ эҳтимол сабаблардан бири — сезги. Буришган тери нарса ушлашда ғалати сезгилар уйғотади, бу эса ноқулайлик туғдириши мумкин. Психологик жиҳатдан ҳам, нерв толаларининг жойлашуви ўзгариши туфайли сезувчанлик ўзгаради. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!