«Бизда ўлим кўрсаткичи пастлигига қатор сабаблар бор» – вирусолог билан суҳбат

^{Оллоберган Бойжонов}
Тиббиёт фанлари доктори, Вирусология илмий текшириш институти клиникаси бўлим бошлиғи Оллоберган Бойжонов коронавирус Ўзбекистонга кириб келган илк кунларданоқ бу касалликка қарши бевосита курашиб келмоқда. Домла қисқа муддат дам олишга чиққанидан фойдаланиб, у билан махсус суҳбат уюштирдик.

– Оллоберган ака, сиз бутун фаолиятини юқумли касалликларга қарши курашга йўналтирган инсонсиз ва тажрибангиз катта. Коронавирусга қарши Ўзбекистонда кечаётган курашда ҳам олд сафда бўлдингиз ва маълум хулосаларга эгасиз. Айтинг-чи, биздаги беморлар билан хориждаги беморлар ўртасида касалликнинг кечиши бўйича қандай тафовутлар бор?
– Бу касаллик ирқ, ёш, жинс ва ҳудуд танламайди. Коронавирус инфекциясига хос белгилар – иситма, йўтал, нафас етишмаслиги бизнинг беморларда ҳам қайд этилмоқда. Диарея (ич кетиши) ҳам кам учрамайдиган аломатлардан. Яна бошқа аломатлар – ҳид ва таъм билишнинг йўқолиши ҳам касалликнинг бошланишидаёқ кузатилмоқда. Умуман олганда, бизнинг ҳудуддаги кечиши деярли фарқ қилмайди.

– Худога шукр, бизда ўлим кўрсаткичи жуда паст. Балки бу жиҳатдан етакчилардан биримиз. Фикрингизча, бунга эришишда асосий омил нима бўлмоқда?
– Буни бир эмас бир неча омилларнинг йиғиндиси деб биламан. Ҳаммамизга маълумки, бу инфекция айрим давлатларда юқори ўлим кўрсаткичлари билан кечди ва кечмоқда. Касалликнинг оғир асоратларидан бири пневмония(ўпканинг яллиғланиши)дир. Ўпкада фиброз тўқиманинг шаклланиши нафас етишмаслигига олиб келади. Пневмониянинг оғир шаклларида ўлим хавфи ошади.

Беморларни эрта аниқлаш, айниқса мулоқотдагиларни карантинга олиб, касаллик белгилари пайдо бўлмасданоқ аниқланиб, шифохонага ётқизилиши, ўз вақтида ЖССТ тавсиялари асосида даволаш жараёнини бошлаш катта роль ўйнаяпти. Германия, Жанубий Корея, Хитой, Япония тажрибаларидан фойдаланиш, зарур замонавий тиббий даволаш-ташхислаш асбоб-ускуналари, махсус дори-дармонлар билан таъминланиш, етакчи тиббий муассасалари мутахассисларининг жалб этилиши, Соғлиқни сақлаш вазирлиги (ССВ) ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) ҳамкорлигида яратилган ва шифокорларимизга қурол сифатида ўз вақтида етказиб берилган миллий қўлланма, давлатимиз томонидан қисқа муддатда клиника ташкил қилиниши ўзининг ижобий самарасини бермоқда, деб биламан.

Халқимиз қилаётган дуолар, давлатга кўмакчи бўлган ҳомийларнинг қўллаб-қувватлашлари беморларнинг тузалишига, профилактика чоралари инфекция тарқалишининг барҳам топишига сабаб бўлади, деган умиддаман. Илоҳим тез кунларда бу касаллик тугатилиб, Ўзбекистонда ўтказилаётган тадбирлар ўзининг самарадорлигини кўрсатсин.

– Янги касаллик бўлгани ва ҳаддан ортиқ ортиқ муҳокамалар беморларга психологик таъсир қилмадими? Уларда тушкунлик кузатилганда, қандай чоралар кўрилди?
– Бундай ҳолат айниқса дастлабки беморларимизда кўпроқ кузатилди. Тушкунликка тушиш, ваҳима босиш кабилар кўп учради. Тиббиёт ходимларининг доимо бемор ёнида бўлиши, ўтказилган суҳбатлар, тинчлантирувчи воситалар ўзининг ижобий натижаларини берди. Қолаверса, беморлар аҳволининг яхшиланиши, тўлиқ соғайганларнинг реабилитация муассасаларига ўтказилиши беморларда тузалишларига ишонч ҳосил қила бошлади. Бирорта ҳолатда психолог маслаҳатига ўткир зарурат сезилмади. Тор мутахассислар маслаҳати зарур бўлганда, ССВ томонидан дарҳол ташкиллаштирилди. Бундан ташқари, мутахассислар билан телемулоқотларнинг мунтазам ўтказиб турилиши ҳам беморларнинг эрта тузалишида муҳим роль ўйнамоқда.

– Бу касаллик Ўзбекистон тиббиёти учун ҳам жиддий бир синов бўлди. Даволаш жараёнида моддий-техник база ва таъминот жиҳатдан қандай муаммоларга дуч келинди ҳамда улар қай тарзда ечим топмоқда?
– Даволаниш жараёнини ташкил қилишда моддий-техник база ва таъминотда муаммолар сезилмади. Бу жараёнда Вирусология илмий текшириш институти ва клиника раҳбариятининг ўрни салмоқли бўлди, улар ҳозир ҳам даволаш жараёнини узлуксиз давом эттирмоқдалар. ССВда ташкил қилинган штаб билан мунтазам алоқада бўлиб турилди, ҳимоя кийимлари, турли воситалар, дори-дармонлар ва тиббий асбоб-ускуна ҳамда жиҳозлар билан тўла таъминланди. Клиникада сунъий нафас олдириш, ЭКГ, УЗИ, рентген ва лаборатория текширувлари тун-у кун фаолият кўрсатмоқда. Бир марта қўлланиладиган тиббий воситалар етарли миқдорда таъминланган.

Бутун жараён бевосита президент назорати остида. Бирор бўғинда оқсаш сезмадик, аксинча, ҳамжиҳатлигимиз яна ҳам кучайди ва бу тажрибани кейинчалик ҳам қўллаш ниятидамиз.

– Кўпчилик бир фикрдан – беморларнинг асл сони яшириляпти, деган шубҳадан воз кечиши қийин бўлди ва ҳамон шундай ўйлаётганлар бор. Бу борада нима дея оласиз?
– Беморларнинг асл сони бўйича шубҳага ўрин йўқ. Чунки, нафақат коронавирусга чалинган беморлар сони, балки уларнинг аҳволи, касалликнинг оғир-енгил кечиши ва клиникага ётқизилганлар ҳақидаги маълумотлар кун сайин эмас, соат сайин ССВ томонидан мониторинг қилиб борилмоқда. Қисқаси, эълон қилинаётган барча маълумотлар ҳаққоний.

Қолаверса, касалланишнинг ҳозирча ўсиб бориши карантин қоидаларига қатъий риоя қилиш учун жиддий асос-ку. ОАВ ва махсус сайтлар орқали берилаётган маълумотлар вазиятни тўғри баҳолаш учун зарур. Тўғри, касалланиш ҳозирча ортиб бормоқда. Қувонарлиси шуки, тўлиқ тузалаётганлар сони ҳам ошмоқда. Тез кунларда соғайганлар сони инфекция юқтирганлар сонидан ошади деган умиддаман.

– Ўзингиз даволаган беморларнинг ичида касаллик нисбатан оғир кечган беморлар ҳақида қисқача сўзлаб берсангиз.
– Даволанаётган беморлар орасида касалликнинг нисбатан оғир кечиш ҳолатлари албатта бўлди. Бундай ҳоллар асосан ўпка, жигар, юрак каби ички аъзоларнинг сурункали касалликлари бўлган беморларда кузатилди. Бундан ташқари, ўрта оғирликда кечаётган касалликнинг қисқа муддатда пневмонияга олиб келган ҳолатлар ҳам кам бўлмади.

Шунингдек, касалликнинг бошланғич белгилари энди пайдо бўла бошлаган бўлса-да, рентгенда пневмония аломатлари аниқланди. Булар касалликнинг қандай кечишини прогноз қилиш қийинлигини кўрсатади. Шунинг учун кўп жиҳатлари ҳозирча номаълум бўлган бу инфекцияга жуда жиддий қараш зарурлигини англадик. Бу беморларнинг барчасининг аҳволи яхшиланди. Бир қисми ҳали ҳам даволанмоқда, қолганлари тўла соғайиб, реабилитацияга юборилди.

– Вакцина қачон яратилади ва инсонлар бу вирусдан қачон қутилади?
– Аввало шуни билиб олайлик, вакцина даволамайди, касаллик юқишига қарши иммунитет ҳосил қилади. Бугунги кунда АҚШ, Россия ва бошқа йирик давлатларда вакциналар клиник синовдан ўтқазилмоқда. Лекин уларнинг самарадорлиги, организм учун хавфсизлиги ўрганилиши зарур. Бу бир неча ойлар, ҳатто йилларни талаб қилади. Қолаверса, ҳаммани тўлиқ эмлашнинг имкони йўқ. Бугунги кунда инфекция тарқалишини тезда тўхтатишнинг ягона йўли бу карантиндир.

Вирус бошқа организмга ўтмаса, шу ерда эпидемик занжир узилади ва аксинча карантинда бўлган киши вирус юқтирса, янги эпидемик занжир пайдо бўлади. Касалликни даволашдан кўра унинг олдини олиш осон ва самаралидир.

Аброр Зоҳидов суҳбатлашди.