«Алининг ўрнига Валини қўйган билан натижа ўзгармайди» — Улуғбек Қосимхўжаев

16 март куни халқ таълими тизимида малакали кадрлар тайёрлаш масалаларига бағишланган матбуот анжумани ўтказилди. Kun.uz мухбири тадбир спикерларидан бири, Ўзбекистондаги мактаблар учун янги авлод ўқитувчилари ва бошқарув кадрларни тайёрлашга ихтисослашган Тошкент халқаро таълим университети ректори Улуғбек Қосимхўжаев билан интервью уюштирди.

Собиқ «умидчи» интервью давомида амалдорлар малакаси, уларга нисбатан танқид кўплиги ва давлат хизмати соҳаси ислоҳга муҳтожлиги ҳақида ўз фикрларини билдирди.

— Сиз ривожланган давлатлардаги бошқарув тизимини кўргансиз. Бугун бизда тенденция кечяптики, одамларнинг амалдорларга ишончи паст, уларни кўп танқид қилишади. Буни юзага келтирган сабаблар ва уни ўзгартириш борасида нималар қилиш керак деб ҳисоблайсиз?
— Биласизми, халқнинг ҳокимиятга бўладиган танқидлари бу оддий ҳолат. Оддий мисол, Дональд Трампни олинг. СNN, MSNBC, Facebook, Google ва бошқа кўп сайт ва ижтимоий тармоқлар унга қарши бўлди. Президент устидан мағзавалар ағдаришди ва бу нормал ҳолат, деб қабул қилинади.

Ёки Европа давлатларини олинг. Николя Саркозини яқинда қамаб қўйишди.

— Бу давлатларда қайсидир амалдорга ишонилмаса, қайсигадир ишонишади, эргашишади.
— Бу бир ёки икки кунда шаклланган ҳолат эмас. Бу амалдорларнинг халқдан узоқлашган йилларнинг ҳозир берган меваси. Бу азалдан бўлиб келган. Ҳозир президентнинг амалдорларни халққа яқинлаштириш бўйича ташаббуслари бекорга эмас.

Ишонинг, мен амалдор бўлиб ҳам кўрдим. Амалдорларга ҳам қийин. Тўғриси, биринчи ўринда амалдорларнинг иш графигини тузатишимиз керак.

Тасаввур қилинг, эртадан кечгача, етти кун ишласангиз, уйга ярим кечаси бориб, болаларингизни кўрмасангиз, ошна-оғайниларингизни, қариндош-уруғларингизни кўрмасангиз ва шу ҳолатда йиллар давомида ишлайверсангиз, сиз ички ресурсларингизни йўқотиб қўясиз.

Биз амалдорларни кўп ёмонлаймиз, лекин бир ярим йил амалдор сифатида ишлаб кўрган киши сифатида айта оламанки, амалдор ҳудудларга кетади ва ҳафталаб болаларини кўрмайди. Шунча ҳаракатдан кейин ҳам сўкиш эшитасиз. Лекин кечирасиз, баъзи нарсаларни амалга ошириш вақт талаб қилади.

Балки қўйилган вазифаларга айрим амалдорларнинг компетенцияси етишмас. Эҳтимол, бошқарув тизимимиз жуда қаттиқ иерархияга асослангани ҳам сабаблардан биридир. Балки баъзи амалдорларга ўз соҳасида ўзгариш қилишга имконият бериш ҳам керакдир.

Биласизми, Сингапур ривожланишида асосий омиллардан бири – бу кадрлар танлови бўлган. Бу давлатда амалдорликка номзодларни саралаш жуда қаттиқ бўлган, лекин уларга ойликлар жуда яхши ойликлар тўланган, кенг имкониятлар яратилган.

Google компаниясида ҳам шундай. У ерга энг оддий ходим бўлиб ишга кириш ҳам жуда қийин, лекин кириб олганингиздан кейин у ерда сизга катта имконият ва эркинликлар берилади.

Кунига 6 марта йиғилишда ўтирсангиз, бир мажлисдан чиқиб иккинчисига кирсангиз, иккинчисидан чиқиб, учинчисига кирсангиз, кечки пайт эса бир тахлам қоғозларни кўриб чиқиш керак, кейин кўзингиз қизариб уйга борасиз...

Амалдорларни ўйласак, уларнинг ҳам ҳуқуқи бор. Ҳафтасига 5 кун, 9 соатлик ишлаш ҳуқуқлари таъминланиши керак. Ўшандагина улар ҳам сал фикрини ўзгартириб, астойдил ишлашга ҳаракат қилади.

Шунга қарамай, амалдорларнинг танқид қилиниши барибир яхши ҳолат. Бизда секин-секин одамларимизда фуқаролик позицияси шаклланяпти. Агар қозон қопқоғи узоқ вақт ёпиб турилган бўлса, унинг ичида босим кучайиб бораверади, очганингизда эса ўша босим пасайгунгача анча вақт кетади. Секин-секин босим меъёрига тушади. Ҳозир бизда қозоннинг қопқоғи очиб юборилган, шунинг учун йиллар давомида тўпланган негатив чиқяпти.

Шунинг учун бизда амалдорлар тинимсиз қораланяпти, қилган яхши иши ҳам танқидга учраяпти.

— Сиз амалдорларга ҳам осон эмаслиги, уларнинг иш графиги ҳақида гапиряпсиз. Буларни инкор қилмаган ҳолда, айрим раҳбарларда бугун ҳалоллик, инсонийлик етишмаётгани, улар ўз жойида фақат фойда, бойиш учун ўтиргани, бу йўлда ўз тизимини коррупциялаштириб юборгани ҳам бор гап-ку.
— Биласизми, кадрлар тизимида Али билан Валининг жойини алмаштирсангиз-у, тизим ўша-ўша бўлса, ҳеч нарса ўзгармайди. Тизимли ўзгаришлар бўлиши керак.

Биз амалдорни коррупцияга етаклайдиган омилларни йўқотишимиз керак. Охирги вақтларда Адлия вазирлиги яхши ташаббуслар чиқяпти, ташкилотларда электрон тизимга ўтиш бўйича, лицензияларни камайтириш бўйича ва ҳоказо. Яъни қарор қабул қилиш жараёнларида инсон омилини камайтириш. Шунингдек, давлат органлари ўз функцияларини секин-асталик билан нодавлат секторга бериб борадиган бўлса, шу ҳолатлар аста-секин йўқолади.

Сиз битта одамга минг ишониб олиб келинг... Кўп бўлади, икки йил олдин мақтаб-мақтаб лавозимга тайинланган раҳбар ёмонланиб, мағзава сепиб ишдан олинади. Кейин яна кимдир, унинг ортидан яна кимдир шу лавозимга олиб келинади. Кечирасиз-у, битта ишда бешта одам ишлаб кўрса, уларнинг бешаласи ҳам ёмон бўлиши мумкин эмас-ку? Демак, тизимнинг ўзи шунақа экан.

Ҳозир мана эндигина АРГОС (Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги – таҳр.) ташкил этилди. Амалдор ким? Шартнома асосида ишлайдиган ёлланма ишчи. Унга аниқ функционал вазифаларни бериш керак: сен бунга, бунга ва бунга жавоб берасан, агар шуларни яхши бажарсанг, мукофот оласан; яхши бажармасанг, ишдан ҳайдаласан.

Вазирларнинг ёки бошқа амалдорларнинг функционал вазифалари борми? Шундан бошлайлик. Ҳаммасини тизимли қилайлик. Масалан, Германия ё Финландияда давлат идорасига раҳбар алмашишидан қатъи назар, тизим ишлаб кетаверади. Бизда бўлса, битта вазир алмашса, қандайдир катта ўзгаришлар бошланиб кетади. Ундан кейин келган вазир эса ҳаммасини бутунлай бошқача қила бошлайди.

Ундан кўра тизимни ўзгартирайлик. Давлат хизмати тизимини. Ана ўшанда яхши ўқиган, яхши ишлаган малакали одамлар келади. Биз ҳалигача фақат объективкага қараймиз, бутун дунё эса резюмега ўтиб кетган. Объективкада масалан ёзилади: фалон жойда бош мутахассис бўлиб ишлаган. Хўп, бу нима дегани, нима иш қилган у ерда, деган саволга жавоб йўқ.

Биз амалдорларни ишга олиш учун танловни шаффоф равишда, компетенциясига қараб ташкил этсак, Али келадими, Вали келадими, фарқи бўлмайди.

Иккинчидан, одам 500 минг сўм ойлик олиб, 7 кун ишласа... Амалдорларнинг ойлиги, шароитлари меҳнатига яраша бўлиши керак.

Масалага иккала тарафдан ҳам қараш керак: ҳам халқ тарафдан, ҳам амалдорлар тарафдан. Биз кўпинча амалдорларни ёмонлаймиз-ёмонлаймиз-да, битта-яримда қариндошимиз катта амалдор бўлиб қолса, мақтаниб юрамиз, фалончи ўртоғим фалон жойда ишлайди деб. У пора олиб ушланса, йўқ, буни ишлашга қўйишмади, деймиз. Худди битта шу яқинимиз топ-тоза-ю. қолган амалдорлар булғангандек ўйлаймиз.

Шунинг учун тизимли равишда шароит яхши қилинса, муносиб кадрлар танланса, ўшандагина нимадир ўзгаради. Биласизми, ҳозирги битирувчиларнинг сифатлиси у ёқда турсин, аъло баҳога ўқийдиганлар ҳам давлат ишига боришни хоҳламайди. Чунки улар билади, эрталаб 9дан тунги 12гача ишлашини. Кечирасиз-у, фақат 3 баҳога ўқиганлар давлат ишига келяпти. Шундайларни тўплаб олганимзидан кейин нимани хоҳлаймиз?

Айтмоқчиманки, ҳозир кучли мутахассис давлат ишига келмайди. Негаки, у ҳафтада 5 кун ишлашни, оиласига вақт ажратишни хоҳлайди.

Бизда давлат ишида ишловчиларнинг иш хафсизлиги ҳам йўқ. Хорижий давлатларда ҳам давлат ишида ойлик юқори эмас, лекин кадр биладики, у давлат ишида ишлар экан, фаолияти муҳофаза қилинади: ўзига алоқаси бўлмаган ишлар учун ишдан олинмайди.

Бизда эса сиз кечаси-ю кундузи ишлайсиз, оилангизни кўрмайсиз, лекин бошқа раҳбар келиб, эски командани тозалаш керак дейди. Сиздан қандайдир хато топиб, ишдан ҳайдаб юборади.

Тўғри, биз ҳозир ўтиш давридамиз, насиб қилса, яқин келажакда шунга эътибор қаратилади, деган умидимиз бор. Чунки буни тўғриламасангиз, айтганимдек, Алини олиб келасизми, Валиними, натижа бир хил бўлади.

«Замин» янгиликларини «Вконтакти»да кузатиб боринг