Bastakorning miyasi o‘lganidan keyin ham kuy yaratmoqda — mo‘jizaviy installyatsiya Avstraliyada

Avstraliyaning G‘arbiy san’at galereyasida ko‘rgazmaga qo‘yilgan noodatiy installyatsiya san’at va fanni yagona maydonga jamladi. Bu yerda tinglovchilar simfoniyani jonli orkestrdan emas, o‘lgan inson miyasining kichik bir bo‘lagi yaratayotgan musiqadan bahra olishmoqda.

Kompozitorning qonidan yaratilgan “mini-miya”
Installyatsiya markazida joylashgan “Revivification” (qayta tirilish) deb nomlangan loyiha doirasida 2021 yildan beri marhum amerikalik avangard-bastakor Elvin Lyusiyening qonidan laboratoriyada yetishtirilgan “mini-miya” – ya’ni serebral organoid faoliyat yuritmoqda.

Loyiha hammualliflaridan biri, rassom Natan Tompson aytishiga ko‘ra, bu neyron to‘qima miya faoliyatini taqlid qiladi va xuddi tirik miya singari elektr signallari to‘lqinlari yuborib turadi.

Installyatsiya qanday ishlaydi?
Butun installyatsiya 20 ta katta jez plastinadan iborat bo‘lib, ular devorga parabolik shaklda o‘rnatilgan. Har bir plastinaning ortida mini-miyadan kelayotgan neyron impulslarga javob beradigan dinamik va bolg‘acha mavjud. Elektr signallari shu tizimni harakatga keltiradi va g‘aroyib musiqiy muhit yaratiladi.

E’tiborlisi, bu "miya" faqatgina musiqa ijro etmasdan, o‘zi yaratgan tovush va mehmonlar ovozlariga reaksiya qaytarishni ham "o‘rganmoqda". Ya’ni — yolg‘iz emas, interaktiv ijrochi!

Elvin Lyusiye “o‘lganidan so‘ng” ham ijod qilmoqda
Elvin Lyusiye bu kabi tajribalarga hali hayotligidayoq qiziqqan — 1965 yilda u “Music for Solo Performer” asarida EEG miya to‘lqinlari orqali musiqa yaratgan birinchi kompozitorga aylangan.

Loyiha rahbarlaridan biri Gay Ben-Ari ta’kidlaydi:

“U hayotligidayoq: 'men abadiy musiqa yarataman', degan va bu loyihani amalga oshirishga rozilik bildirgan. Shu bois, organoidni uning o‘limdan keyingi ijrochisi sifatida qabul qilish — tabiiy davomidir”.

Bu san’atmi yoki fanmi?
Installyatsiya nafaqat san’at, balki falsafiy va etik savollarni ham o‘rtaga tashlayapti:

• Ongsiz miya tomonidan yaratilgan musiqani ijod deb atash mumkinmi?
  
• San’at faqat tirik inson ongiga bog‘liqmi?
  

Tomoshabinlar bu “tirik installyatsiya”ga qarab turib, jonlilik, ijod va ongning chegaralari haqida o‘ylab qolishi turgan gap.

“Revivification” loyihasi — bu san’at, fan va hayot orasidagi noaniq, ammo qiziqarli chegara. Elvin Lyusiyening “o‘limi” uning ijodi uchun yakun emas, balki yangi sahifa bo‘lgani shubhasiz.

Balki, yaqin kelajakda biz miyasiz ijrochilar, “ongsiz kompozitorlar” va interaktiv simfoniyalar davriga kirib borayotgandirmiz? “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!