Бастакорнинг мияси ўлганидан кейин ҳам куй яратмоқда — мўъжизавий инсталляция Австралияда

Австралиянинг Ғарбий санъат галереясида кўргазмага қўйилган ноодатий инсталляция санъат ва фанни ягона майдонга жамлади. Бу ерда тингловчилар симфонияни жонли оркестрдан эмас, ўлган инсон миясининг кичик бир бўлаги яратаётган мусиқадан баҳра олишмоқда.

Композиторнинг қонидан яратилган “мини-мия”
Инсталляция марказида жойлашган “Revivification” (қайта тирилиш) деб номланган лойиҳа доирасида 2021 йилдан бери марҳум америкалик авангард-бастакор Элвин Люсиенинг қонидан лабораторияда етиштирилган “мини-мия” – яъни церебрал органоид фаолият юритмоқда.

Лойиҳа ҳаммуаллифларидан бири, рассом Натан Томпсон айтишига кўра, бу нейрон тўқима мия фаолиятини тақлид қилади ва худди тирик мия сингари электр сигналлари тўлқинлари юбориб туради.

Инсталляция қандай ишлайди?
Бутун инсталляция 20 та катта жез пластинадан иборат бўлиб, улар деворга параболик шаклда ўрнатилган. Ҳар бир пластинанинг ортида мини-миядан келаётган нейрон импулсларга жавоб берадиган динамик ва болғача мавжуд. Электр сигналлари шу тизимни ҳаракатга келтиради ва ғаройиб мусиқий муҳит яратилади.

Эътиборлиси, бу "мия" фақатгина мусиқа ижро этмасдан, ўзи яратган товуш ва меҳмонлар овозларига реакция қайтаришни ҳам "ўрганмоқда". Яъни — ёлғиз эмас, интерактив ижрочи!

Элвин Люсие “ўлганидан сўнг” ҳам ижод қилмоқда
Элвин Люсие бу каби тажрибаларга ҳали ҳаётлигидаёқ қизиққан — 1965 йилда у “Music for Solo Performer” асарида ЭЭГ мия тўлқинлари орқали мусиқа яратган биринчи композиторга айланган.

Лойиҳа раҳбарларидан бири Гай Бен-Ари таъкидлайди:

“У ҳаётлигидаёқ: ‘мен абадий мусиқа яратаман’, деган ва бу лойиҳани амалга оширишга розилик билдирган. Шу боис, органоидни унинг ўлимдан кейинги ижрочиси сифатида қабул қилиш — табиий давомидир”.

Бу санъатми ёки фанми?
Инсталляция нафақат санъат, балки фалсафий ва этик саволларни ҳам ўртага ташлаяпти:

Онгсиз мия томонидан яратилган мусиқани ижод деб аташ мумкинми?
Санъат фақат тирик инсон онгига боғлиқми?

Томошабинлар бу “тирик инсталляция”га қараб туриб, жонлилик, ижод ва онгнинг чегаралари ҳақида ўйлаб қолиши турган гап.

“Revivification” лойиҳаси — бу санъат, фан ва ҳаёт орасидаги ноаниқ, аммо қизиқарли чегара. Элвин Люсиенинг “ўлими” унинг ижоди учун якун эмас, балки янги саҳифа бўлгани шубҳасиз.

Балки, яқин келажакда биз миясиз ижрочилар, “онгсиз композиторлар” ва интерактив симфониялар даврига кириб бораётгандирмиз?