Paxalgam, Janubiy Kashmirdagi halokatli terrorchilik hujumidan besh oy o‘tib, Pokistonning mudofaa va siyosiy tuzilmalarida radikalizm va terror integratsiyasi o‘zgarmagan holda xavotirli darajada saqlanib qolmoqda.
2025-yil sentyabr oyining ikkinchi haftasida Pokiston ishg‘ol ostidagi Kashmirning Balakot tumanida bo‘lib o‘tgan “Missiya Mustafo” anjumanida Jaysh-ye-Muhammad terrorchi guruhining yuqori darajali a’zosi Masud Ilyos Kashmiriy Pokistondan kelib chiqqan terrordagi ishtiroki haqida ochiqchasiga gapirib, Pokiston armiyasidan oladigan qo‘llab-quvvatlashlarini tilga oldi. Kashmiriy, 2025-yil may oyida Hindiston amalga oshirgan “Indor operatsiyasi”da Masud Azhar oilasi ko‘rgan yo‘qotishlar haqida gapirar ekan, Hindiston allaqachon aytib kelganidek, Pokiston armiyasi generalari Hindiston zarbalarida halok bo‘lgan terroristlar dafn marosimlariga yuborilganini ta’kidladi.
2025-yil 22 aprel kuni sodir bo‘lgan Paxalgam hujumida 26 nafar fuqaro — 25 sayyoh va mahalliy musulmon ot sokovuli halok bo‘ldi. Bu 2008 yilgi Mumbay hujumidan keyin Hindistonda sodir etilgan eng dahshatli terror hodisasi bo‘ldi. Ushbu hujum Pokistonda joylashgan va BMT tomonidan sanksiya qilingan Lashkar-ye-Tayba terrorchi guruhining proksi tuzilmasi bo‘lgan The Resistance Front (TRF) tomonidan tashkil etilib, yana bir bor Pokiston jamiyati, harbiy tuzilmalari va global jihodchi tarmoqlar o‘rtasidagi chuqur aloqalarni namoyish qildi.
Paxalgam hujumi rejali va dahshatli tarzda amalga oshirildi. Qo‘llariga qurol olgan jangarilar sayyohlarga to‘la vodiyga kirib, qurbonlarni din asosida ajratib, ularni yaqindan otib o‘ldirishdi.
Hindiston hokimiyatlari hujumdan ko‘p o‘tmasdan terrorchilarni Pokiston fuqarolari sifatida aniqlab, 2025-yil iyul oyidagi to‘qnashuvda ularni yo‘q qildi. Voqea joyidan topilgan Pokiston saylovchi guvohnomalari, harbiy jihozlar va mahalliy qo‘lga olinganlarning iqrorlari dastlabki ayblovlarni qo‘llab-quvvatladi. Biroq Islomobod hech qanday javobgarlikka ega bo‘lmadi. Aksincha, Pokistondagi ommaviy muhokamalar hodisa yuzasidan navbatdagi inkor va “qurbonlik” ritorikasi bilan cheklandi — tergovlarni to‘sish va ichki terrorchi guruhlarga qarshi ishonchli chora ko‘rishdan bosh tortish odatiy hol sifatida davom etdi.
Ilyos Kashmiriyning jaholatli nutqi ijtimoiy tarmoqlarga chiqib ketishi bilan hodisalar yana takrorlanishi kutilmoqda. E’tiborlisi, bu nutq AQSHning Pokistonni terrorizmga qarshi kurashda “hamkor” sifatida tilga olganidan bir necha kun o‘tib tarqaldi. Jaysh-ye-Muhammad va Maulana Masud Azhar AQSH tomonidan terroristlar sifatida belgilangan va guruh ilgari amerikalik manfaatlarni ham nishonga olgan.
Global e’tibor va xalqaro ogohlantirishlarga qaramay, Pokistonning ichki muhitida sezilarli o‘zgarish yo‘q. Radikalizatsiya ta’lim, din va ommaviy axborot vositalari orqali davom etmoqda. Ular hanuz sektarizm, G‘arbga qarshi va Hindistonga qarshi rivoyatlarni targ‘ib qilmoqda. 2024 yilgi Global terrorizm indeksi ma’lumotlariga ko‘ra, Pokiston terrorizmdan eng ko‘p jabr ko‘radigan mamlakatlar orasida qolmoqda — bir yilda 380 dan ortiq qurbon va deyarli 400 ta hujum qayd etilgan, ularning asosiy qismi mamlakatda ochiqcha faoliyat yurituvchi bo‘linmalar tomonidan amalga oshirilgan.
Paxalgam qirg‘inchiligiga Hindistonning javobi “Sindur operatsiyasi” bo‘ldi. Bu Pokiston va Pokiston ishg‘ol etgan Kashmirdagi to‘qqizta terrorchi infratuzilma markazini aniq va yo‘naltirilgan havo zarbalari bilan yo‘q qilishdan iborat bo‘ldi. Hindiston harbiylari Lashkar-ye-Tayba va Jaysh-ye-Muhammadga tegishli markazlar sifatida har bir obyektni ko‘rsatib beruvchi yo‘ldoshdan olingan aniq tasvirlarni e’lon qildi. Ushbu zarbalarda an’anaviy harbiy yoki fuqarolik obyektlari hech qachon nishon qilinmadi.
Eng qizig‘i esa — terrorchilarning dafn marosimlariga Pokistonning xizmatdagi armiya generallari va yuqori darajali rasmiylari qatnashdi. 2025-yil may oyida Laxor va Muzaffarabodda o‘tkazilgan bir nechta dafn marosimlarida jangarilar tobuti Pokiston milliy bayrog‘i bilan qoplanib, Lashkar-ye-Tayba a’zolari tomonidan jamoat namozlari o‘qildi. Bu holat Pokiston armiyasi va terrorchi proksilari o‘rtasidagi uzviy aloqani yaqqol ko‘rsatdi. Hindiston diplomatlari va xalqaro kuzatuvchilar buni qattiq qoraladi. Biroq Pokiston buni ham “Hindiston propagandasi” deb rad etdi. Endi esa Kashmiriyning o‘zi barchasini ochiq aytib berdi.
Bunday homiylik izolyatsiya qilingan holat emas, balki qoidadir. Bu Pokistonning “strategik chuqurlik” siyosatida ham, Kashmirdagi mintaqaviy maqsadlarda ham, Afg‘oniston va boshqa mintaqalarda ham qo‘llanib kelinadi. BMTning terrorizmga qarshi idoralari yillar davomida bosim, FATF “so‘r siyoh” ro‘yxatlari va diplomatik jazolarga qaramay, Pokistonning ushbu proksilariga qarshi aniq choralar ko‘rmasligini ko‘p marta ta’kidlashgan.
Paxalgam hodisasi va uning oqibatlari dunyo bo‘ylab hukumatlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan qattiq qoralandi. AQSH va Yevropa Ittifoqi Pokistonning chegara orti terrorizmni yo‘qotishdagi muvaffaqiyatsizligini qayta ko‘rib chiqish zarurligini ta’kidladi. Nepal esa, hujumda o‘z fuqarosini yo‘qotgan davlat sifatida, Pokistondan chiqqan ekstremistik guruhlar haqida ogohlantirdi. Janubiy Osiyoda esa bu halokatli hodisa sanksiyalar, diplomatik izolyatsiya va turli shartnomalarni qayta ko‘rib chiqish chaqiriqlarini kuchaytirdi. Hindiston hodisadan so‘ng Indus suv bitimini to‘xtatib, yirik chegara yo‘llarini yopib qo‘ydi.
Paxalgamdan keyingi oylarda Pokistonning o‘zida ham terrorizm kuchaydi. Ammo hukumat aybni ichki ekstremizmda emas, tashqi omillarda ko‘rdi. Birorta asosiy siyosiy yoki media tashkilot armiyaning terrordagi ishtiroki haqida savol qo‘ymadi, hech qanday tizimli o‘zgarish talab qilinmadi. Jangarilarning dafn marosimlari ommaviy ravishda o‘tdi, “shahid” va jangovar ruhni targ‘ib etuvchi mafkuraviy infratuzilmalar yo‘q qilinmadi. Global terrorizm indeksi va Iqtisodiyot va tinchlik instituti ta’kidlaganidek, Pokistonning radikalizm va terrorni homiylik qilish amaliyoti “tizimiy” xususiyatga ega bo‘lib, eksport yoki ichki halokatlardan keyin ham o‘zgarishsiz qolmoqda.
Bunday hamkorlikni inkor etib bo‘lmaydi. 60-BMT Inson huquqlari kengashi konferensiyasida 19 noyabr kuni bo‘lib o‘tgan bahslar chog‘ida turli Nodavlat tashkilotlari Paxalgamdagi qo‘rqinchli hujumni eslatib, jinoyatchilar va ularning homiylarini inson hayoti huquqini qo‘pol ravishda buzganlik uchun javobgarlikka tortishga chaqirdi.
