Sardoba falokatida kim aybdor? – mutaxassis tahlili

CSRC xalqaro inqiroz holatlari markazining eksperti Irina Andriyevskaya ta’kidlashicha, O‘zbekiston Bosh prokuraturasi yomg‘ir va shamol versiyasiga ishonmagan, "rasmiy beparvolik" va "konchilik, qurilish yoki portlash ishlari uchun xavfsizlik qoidalarini buzish" moddalari bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘atadi. U "Sardoba" suv ombori "yosh" qurilish ekanligiga e’tibor qaratadi, uni qurish bo‘yicha ishlar 2009-2017 yillarda amalga oshirilgan, ya’ni eskirish versiyasi ehtimoldan uzoq. Bundan tashqari, suv ombori tekislikda ma’lum texnologiyalar yordamida qurilgan.

Ammo, davom etadi u, ochiq manbalarga ko‘ra, "filtratsiya monitoringi va favqulodda vaziyatlar to‘g‘risida ogohlantirish tizimlari yo‘qligi" tufayli ob’ekt hatto ishga qabul qilinmagan, bu esa bilvosita qurilish paytida sodir bo‘lgan global buzilishlarni yashirish mumkinligini ko‘rsatadi.

Andriyevskaya "Tojikistonda Nurek GESi to‘g‘onini qurishda, qurilish ishlarini boshlashdan oldin, muhandislar to‘g‘onni sinash uchun o‘ndan biri kattaligida qurilib portlashlar yordamida to‘qqiz balli zilzilani simulyatsiya qilinganini" eslaydi. Kichik to‘g‘on bardosh bergandan keyingina, kattasini qurishga qaror qilindi. Ammo Nurek 60-yillarda qurilgan. Mutaxassis Sardobani muhandislar tomonidan xuddi shunday puxta sinab qurilganiga shubha qilmoqda.

Nega suv omborini «O‘zbekiston temir yo‘llari» qurgan?
Toshkentlik siyosatshunos Yuriy Chernogayev Sardoba suv omborini qurish bo‘yicha bosh pudratchi "O‘zbekiston temir yo‘llari" ning tarkibiy qismi bo‘lgan tashkilot ekanligiga e’tibor qaratadi. Bu tashkilotga ko‘pincha muammoli loyihalar ishonib topshirilgan, chunki boshqa ko‘plab yirik o‘zbek firmalaridan farqli o‘laroq, u ishni samarali tashkil etishga qodir. Ammo, ekspertning so‘zlariga ko‘ra, har doim ham topshirib bo‘lmaydigan, profilga mos kelmagan vazifalar bevosita uning zimmasiga tushadi.

Yuriy Chernogayev, masalan, baland tog‘lar orqali Afg‘onistonga yo‘l ochadigan strategik Toshguzar-Boysun-Qumqo‘rg‘on yo‘lini qurish loyihasi aynan O‘zbekiston temir yo‘llariga ishonib topshirilganini eslaydi. Yo‘l ko‘plab avariyalarga olib keladigan katta kamchiliklar bilan qurilgan. "Sardobada ham xuddi shunday vaziyat bo‘lishi mumkin – ular o‘z ishlariga qilmaganlar", degan siyosatshunos.

U O‘zbekistondagi tajribali gidrotexnika muhandislari bilan aloqalariga to‘xtalib, yoshlar bu sohada ishlashga intilmayotganligini va so‘nggi yillarda ob’ektlarning ishlashi "mashina ishlayotganda, xalaqit bermang" tamoyiliga asoslanganligini ta’kidladi. Irina Andriyevskayaning fikriga ko‘ra, agar siz jahon amaliyotida o‘xshashlikni qidirsangiz, unda O‘zbekistondagi avariya bilan 2017 yilda Kaliforniyadagi Orovill to‘g‘onining o‘pirilishini taqqoslaymiz. Ammo u yerda beton dambaning vayron bo‘lishi haqiqatan ham kuchli yomg‘ir tufayli yuzaga kelgan, ammo mutaxassislarning fikriga ko‘ra, texnogen, inson omili ham mavjud edi. Ehtimol, Sardobada ham ushbu omillarning aralashmasi bo‘lgan, deb ta’kidlaydi CSRC mutaxassisi.

Sardobadagi falokat sabablarini tekshirish imkoniyatlari qanday?
Xatolar qaysi bosqichda amalga oshirilganligini faqat jiddiy ekspertiza ko‘rsatishi mumkin, ammo har qanday holatda ham Sardobadagi avariya texnik xatolarga asoslangan, degan fikrda Irina Andriyevskaya. Bular loyiha bosqichidagi xatolar, qurilish paytida xatoliklar, tuproqning holatini nazorat qilish, suvning maksimal miqdorini baholashda noto‘g‘ri hisob-kitoblar, sindirish maydonchasining ortiqcha o‘tkazuvchanligini kuzatishda xavfsizlikning buzilishi bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, uning fikricha, gumon qilinuvchilarning doirasi ancha keng bo‘lishi mumkin va loyihaning yuqori qiymati 404 million dollarga baholanishi vakolatli hokimiyat organlarini barcha aybdorlarni qidirishga undashi kerak edi.