21:21 / 02.09.2022

Xotirani pasaytiradi: miya qarishini tezlashtiradigan 4 ta mahsulot

^{Foto: Marie Claire}
Uyqusizlik, stress, depressiya, ba’zi dori-darmonlarni qabul qilish, ayrim kasallik va boshqa omillar xotiraga sezilarli darajada ta’sir qiladi. Unutuvchanlik vaqtinchalik alomat bo‘lishi mumkin, ammo ba’zida bu miyaning tezroq qarishidan dalolat beradi. Marie Claire nashri miya qarishini tezlashtiruvchi 4 ta mahsulot nomini ma’lum qildi.

Qabul qilish qanchalik qiyin bo‘lmasin, vaqt o‘tishi bilan ovqatlanish odatlari xotiraning pasayishini shunchalik tezlashtirishi mumkinki, natijada miyaning qarishi bilan bog‘liq kognitiv pasayishning boshqa belgilari paydo bo‘la boshlaydi. Bir qancha tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, kundalik ovqatlanish ham fikrlash jarayonlarida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Afsuski, uzoq vaqt davomida nosog‘lom oziq-ovqatlarni muntazam iste’mol qilish miya faoliyatini buzishi va yurak kasalliklari, ikkinchi toifa diabet va saraton kabi kasalliklar ehtimolini oshirishi mumkin.

Qizil go‘sht
Oziq-ovqatning kognitiv faoliyatga ta’sir qilish usullaridan biri bu miya va ichak o‘rtasidagi bog‘liqlikdir. Ilm-fan shuni ko‘rsatadiki, inson mikrobiomasidagi sog‘lom va nosog‘lom bakteriyalarning muvozanatsiz aralashmasi miyaga, ayniqsa, o‘rganish va xotira uchun mas’ul bo‘lgan norepinefrin, serotonin va dofamin kabi neyrokimyoviy moddalarga ta’sir qilishi mumkin.

^{Foto: Marie Claire}
European Heart Journal’da chop etilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, qizil go‘shtni ortiqcha iste’mol qilish ichak bakteriyalarining metabolik qo‘shimcha mahsuloti bo‘lgan trimetilamin N-oksid darajasini oshirishi mumkin. Uning yuqori darajalari yurak xuruji va insult xavfi ortishi bilan bog‘liq.

Shuningdek, nosog‘lom mikrobioma surunkali yallig‘lanish, shu jumladan miyaning qon oqimiga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan miya yallig‘lanishi bilan bog‘liq.

Qayta ishlangan mahsulotlar

^{Foto: Marie Claire}
Kunlik kaloriyalarning 20 foizdan ortig‘ini ultraqayta ishlangan oziq-ovqatlardan olish idrok, xotira va ko‘p vazifalarni bajarish kabi ijro etuvchi funksiyalarning tezroq pasayishi bilan bog‘liq. Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, eng ko‘p qayta ishlangan mahsulotlarni iste’mol qilgan erkak va ayollar xotira, e’tibor, so‘zlashuvda ravonlik va ko‘rish qobiliyati 28 foizga, ijro etuvchi funksiyalar esa 25 foizga tezroq pasayadi. Yuqori darajada qayta ishlangan oziq-ovqatlarga oldindan pishirilgan muzlatilgan ovqatlar va kartoshka chipslari, do‘konda sotib olingan non, pechene, tort, muzqaymoq, qadoqlangan gazaklar va standart do‘konlarda saqlanadigan boshqa ko‘plab mahsulotlar kiradi.

Qovurilgan ovqatlar

^{Foto: Marie Claire}
Ushbu turkumga barcha turdagi taomlar kiradi: kartoshka fri, nagges, qovurilgan tovuq va eng nosog‘lom qayta ishlangan ovqatlar qatoriga kiritilgan boshqa narsalar. Bu ovqatlar ko‘pincha yallig‘lanishni keltirib chiqaradi. 18 000 dan ortiq kishi ishtirok etgan tadqiqotda bunday xavfli taomlar iste’mol qilingan joylarga nisbatan «insult belbog‘i» iborasi berilgan. Journal of Nutritional Science jurnalida chop etilgan ratsionida eng ko‘p qovurilgan ovqatlarni o‘z ichiga olgan ishtirokchilar xotira va idrok testlarida eng past ball olganini ko‘rsatdi.

Shakar qamish va fruktoza miqdori ko‘p bo‘lgan makkajo‘xori siropi

^{Foto: Marie Claire}
Fruktoza mevalardagi shakardir, lekin u shakar qamish va makkajo‘xori siropida ham mavjud. Ishlab chiqaruvchilar ushbu arzon suyuq ta’m beruvchini qayta ishlangan oziq-ovqatlarga ularning mazasini yaxshilash uchun qo‘shadi. Shakar qamish va sirop zamonaviy oziq-ovqatlarda alkogolsiz ichimlik konfet pishirilgan mahsulotlar, salat, ziravor, konservalangan va boshqa qayta ishlangan mahsulotlar shunchalik keng tarqalganki, agar ularni ko‘p yillar davomida haddan tashqari ko‘p iste’mol qilish yuzaga kelsa, ular miyaga jiddiy xavf tug‘dirishi mumkin.

Kemiruvchilar ustida olib borilgan o‘zrganish shuni ko‘rsatdiki, fruktozaning yuqori iste’moli miya hujayralarining bir-biriga signal berish qobiliyatini o‘zgartirishi mumkin, bu esa xotirani yo‘qotish va o‘rganishda nuqsonlarga olib keladi. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, «Uzoq muddat davomida fruktozaga boy ratsion miyaning ma’lumotni o‘rganish va eslab qolish qobiliyatini o‘zgartiradi», — dedi UCLA tadqiqotchisi Fernando Gomes-Pinilla Science Daily nashriga.