Ҳаага ордери тўхтатилиши эвазига қўшинларни олиб чиқиш: Африканинг тинчлик режасига яна нималар киради?

Россия-Украина урушида Хитой ва Индонезия томонидан таклиф этилган тинчлик режалари қаторига африкаликларники ҳам қўшилди. Албатта, бу бежиз эмас. Қора қитъа давлатлари бу уруш тезроқ тугашидан маълум бир иқтисодий манфаатни кўзлайди.

Африканинг бир қатор давлатлари етакчилари Киевга янги «ишончни мустаҳкамлаш бўйича чоралар» кўтариб келишди. Уларни «тинчлик режаси», йўл харитаси ва ҳ.к. деб аташмоқда. Хўш, уларнинг Украина ва Россия раҳбариятига етказмоқчи бўлаётган тинчлик режаси нималардан иборат?

Эслатиб ўтмоқ жоиз, бу африкаликларнинг иккинчи йилдирки давом этаётган урушда тинчликпарвар миссияси билан чиқиш қилишга иккинчи уриниши. Ҳозир кўпчилик уларнинг илк миссияси 2022 йил октябрида кутилмаганда ўртага чиққанини унутиб юборган. Ўшанда миттигина, доим ҳарбий давлат тўнтаришлари билан чайқалиб турадиган Гвинея-Бисау давлати президенти Умару Сиссоку Эмбало Киев ва Москва ўртасида қатнаганди. Бу ҳақдаги янгиликлар аввалига кимларгадир ирқчиликка йўғрилган латифадек ёки Кремлнинг навбатдаги найрангидек кўринган бўлиши мумкин, нима бўлганда ҳам, ўша вақтда (Украинанинг илк муваффақиятли қарши ҳужумидан сўнг) бу миссия муваффақиятсизликка учраши тайин эди ва шундай бўлди ҳам.

Бироқ бугунга келиб, Африка номидан вазмин ҳаракатлар амалга оширилмоқда.

Биринчидан, уларнинг янги тинчликпарвар миссиясини Жанубий Африка Республикаси президенти Сирил Рамафоса бошқармоқда. ЖАР — бу Гвинея-Бисау эмас, у саноати ривожланган, жаҳоннинг топ-20 иқтисодиётларига қаторига кирувчи, қора қитъанинг биринчи иқтисодиёти.

Боз устига, ЖАР Нидерландия, Япония, Бразилия, Аргентина каби зарурат туғилганда бир неча ой ичида ўз ядро қуролини яратиш имкониятига эга давлатлар сирасига киради.

Саналган давлатлар ҳозирча ядровий қуролларни тарқатмаслик доктринисага содиқ қолмоқда ва ўз вақтида ядровий дастурларини тўхтатиб қўйишган (хусусан, ЖАР ўзида мавжуд атом бомбаларни ҳам йўқ қилган). Лекин яратиш имкониятини сақлаб қолишган.

Иккинчидан, бундай миссияга киришиш учун африкаликлар БМТ бош котиби Антониу Гутерришнинг шахсан ўзидан «оқ фотиҳа» олишган. У билан суҳбатда Рамафоса Украина президенти Володимир Зеленский ва РФ президенти Владимир Путин билан бу борада суҳбатлашишга улгурганини айтган. ЖАР президентига кўра, уларнинг ҳар иккиси Африка давлатлари миссиясини қабул қилишга рози бўлишган.

Учинчидан, ЖАР BRICS (Бразилия, Россия, Ҳиндистон, Хитой, Жанубий Африка Республикаси) блокига аъзо.

Тўртинчидан, Киев ва Москвага ташриф буюриши кутилаётган делагацияга ЖАР президенти Сирил Рамафоса ва Сенегал президенти Маки Салладан ташқари Замбия, Комор ороллари етакчилари, Уганда ва Миср бош вазирлари ҳам кирган.

Яна бир муҳим жиҳат: украинлар яқиндагина Хитойнинг тинчлик ташаббусларини ва ўзини тинчликпарвар рутбасида синаб кўрган Индонезия президенти таклифларини рад этишган эди. Ҳозир расмий Киев Африканинг янги миссиясига жиддий эътибор бермоқда. Бу африкаликларнинг ташаббусига нафақат Украина ҳукумати, Украина ОАВ ҳам ижобий реакция билдираётганида кўринади. Ҳеч ким майна ёки калака қилмаяпти, фақат масаланинг моҳияти ҳақида гап бормоқда.

Бунга сабаб Африка давлатлари тинчлик режасининг асосий пунктларидан бири – Россия қўшинларининг Украинадан олиб чиқиб кетилишини назарда тутаётгани билан боғлиқ бўлиши мумкин.

Чунки аввалги ташаббусларда Хитой ҳам, Индонезия ҳам урушни томонлар айни дамда ўзлари эгаллаб турган позицияларда музлатишни таклиф қилишган ва буни украинлар кескин рад этганди. Россия қўшинлари Украинанинг қайси қисмидан олиб чиқиб кетилиши лозимлиги, табиийки, ҳозирча ошкор қилинмаяпти. Бироқ Киев ва Москвани музокара столига ўтқазиш уддаланса, бу асосий саволлардан бирига айланади.

Бу борада қайд этиб ўтиш жоизки, Россия қўшинларини Украина ҳудудларидан олиб чиқиш Украина раҳбарияти томонидан агрессор билан музокарага киришининг дастлабки шарти сифатида анчадан буён илгари суриб келинади.

Африкаликларнинг ушбу тинчлик режасидаги яна бир пункт — Беларусдан ядровий қуролларни ўз изига қайтариб юбориш. Бунинг эвазига Ҳаагадаги халқаро жиноят судининг ордери амалга оширилиши тўхтатилиши ва Россияга қарши санкциялар юмшатилиши таклиф этилмоқда.

Буларнинг барчаси эҳтиёткорона некбинлик уйғотади, чунки африкаликларнинг тинчлик режаси украиналикларнинг фронтда қарши ҳужумга ўтаётгани фонида илгари сурилмоқда.

Табиийки, Африка давлатларининг Россия-Украина урушини имкон қадар тезроқ тугатиш истагида ўзининг иқтисодий манфаатлари ётади. Улар Украина ғалласининг Африкага экспорт қилиниши Россия томонидан тўсилиши, Россия минерал ўғитларининг экспортига Украина тўсқинлик қилишидан хавотирда.

Бу ҳолатда Россия раҳбарияти Қора қатъада очарчилик вужудга келиши таҳдидига Кремл минорасидан туриб тупуриб қўйганига асло шубҳа қилмаслик керак. Лекин Кремл шахсий хавфсизлик масаласига тупуриб қўя олмайди. Бу шундай ёки йўқлиги яқинда маълум бўлади. Савдонинг энг кўриниб турган эҳтимолли варианти — Россия қўшинларини 2022 йилнинг 24 феврал ҳолатидаги чегараларга қайтариш бўлса керак.

«Табиийки, уруш қанчалик чўзилаверса, уни ўз ҳокимиятини мустаҳкамлаш учун бошлаган Путиннинг ҳукмронлик жиловини ўз қўлида сақлаб қолиш имкониятлари пасайиб бораверади. У ўзи ўйлаб топган бу бошоғриқдан қандай қутилиши ўнинчи даражали иш», — деб ёзади журналист Александр Желенин.

Бироқ, ЖАР раҳбари бошчилик делегация 16 июн куни Киевга келганида Россия Киев областига ракета зарбалари берди. Гарчи Путин ЖАРни дунёнинг Ғарбга муқобил бир қисми сифатида кўрса ҳам, BRICS’да бир стол атрофида ўтирса ҳам, уларни аяб ўтирмади.

«Киев областига ёғдирилган ракета ҳужуми чоғида Африка олий делегацияси бомбапанагоҳга тушишга мажбур бўлди. Чиндан ҳам Путин Африкага тупуриб қўйганга ўхшайди. Чунки ушбу ташриф у билан аввалдан келишилганди... Боз устига, Киев областига ракета зарбаси африкалик етакчиларга нафақат беписанд муносабатни, ирқчиликка йўғрилган, яшириб бўлмас чуқур нафратни ҳам кўрсатиб қўйди.

Путин Африкага Лавровни яна бир марта айланишга жўнатганида, унинг қора қитъа учун мўлжалланган «аксилмустамлакачилик» риторикаси, Россиянинг совет давридаги «дўстона муносабатлар»га ишора қилиши демагогиядан бошқа нарса эмаслигини Африка етакчилари ниҳоят англаб етиши мумкин.

Бу ракета зарбасининг асосий мазмуни эса шундай. Путинга Украинани урушда енгиш мумкиндек туюлгани ҳамоно (Украинанинг ёзги қарши ҳужумининг дастлабки босқичи уни бунга ишонтирди) у ҳеч қандай реал тинчлик музокараларига рози бўлмайди, ким билан эришилган бўлишидан қатъи назар, аввалги келишувларнинг барчасини ўз одатига кўра, ахлат челагига улоқтиради. Шу муносабат билан аввал ҳам кўп айтилган, таъкидланган, исботланган нарсани яна қайтаришга мажбурмиз: Путин фақат кучни тан олади», — деб ёзади Желенин.