Ерга жуда ўхшаш, қуруқ ва тош таркибли сайёралар бор-йўғи ноёб ҳодиса эмаслиги аниқ бўлди. Янги илмий иш — Science Advances журналида чоп этилган тадқиқот ҳаёт бор ва яшаш мумкин бўлган оламлар коинотда ўйлаганимизданда анча кўп эканини кўрсатди.
Тадқиқот натижаларига кўра, бундай турдаги сайёраларнинг шаклланиши ёш юлдузлар яқинида юзага келадиган кучли супернова портлашларининг табиий оқибати бўлиши мумкин. Олимлар таъкидлашича, Ер ва Ерга ўхшаш бошқа сайёралар асосан муз ва тош аралашмасидан иборат планетезималлардан ҳосил бўлган. Аммо бу жисмлар сайёрага айланиши учун аввало ўз ичидаги катта қисм сувни йўқотиши – “қуруқланиш” жараёнидан ўтиши зарур бўлган.
Бу жараёнда қисқа умрли радиоактив изотоплар, айниқса алюминий-26 парчаланиши натижасида пайдо бўлган иссиқлик ҳал қилувчи рол ўйнаган. Метеоритлар таркибида ҳам айнан шу изотоплар топилгани Қуёш тизимининг илк босқичида унинг мавжуд бўлганини тасдиқлайди.
Супернова жуда яқин портласа – тизимни йўқ қилади. У ҳолда қайси механизм ишлаган?
Илгариги назарияга кўра, бундай радиоактив моддалар протопланетар дискага фақат яқиндаги супернова портлаши орқали тушиши мумкин деган фикр бор эди. Лекин муаммо шундаки: портлаш зарур миқдорда модда етказиш учун жуда яқин бўлиши керак, лекин бу ҳолда у бутун дисктни амалан парчалаб юборади.
Токио университети олими Ре Саваада ва унинг жамоаси янги тушунтириш — “шўнғиш механизми”ни таклиф қилди. Унга кўра, супернова Қуёш тизимидан тахминан 3,2 ёруғлик йили масофада, яъни хавфсиз масофада портлаган. Портлаш зарраларни тезлаштириб, уларни космик нурлар оқимига айлантирган.
Натижада радиоактив моддалар протопланетар дискага икки хил йўл билан кирган:
— темир-60 каби изотоплар тўғридан-тўғри чанг зарралари орқали;
— алюминий-26 эса дискнинг ўз ичида космик нурлар барқарор атомлар билан тўқнашиши натижасида ҳосил бўлган. Бу механизм метеоритларда топилган элемент таркиби билан тўлиқ мос келади.
Тадқиқотчиларнинг баҳосича, Қуёшга ўхшаш юлдузларнинг камида 10–50 фоизи шунга ўхшаш радиоактив муҳитда шаклланган бўлиши мумкин. Бу эса галактикада суви кам, лекин қуриқ ва тошли — ҳаёт учун эҳтимолий мос сайёралар анча кенг тарқалганлигини англатади.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
