Ижара ва лизинг муносабатлари бўйича янги қоидалар киритилмоқда

Сенатнинг 24 август куни бўлиб ўтган қирқ тўртинчи ялпи мажлисида ижара ва лизинг муносабатларида қонунийликни, фирибгарликларни олдини олишни таъминлайдиган қонун маъқулланди.

“Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига валютани тартибга солишга, ижара ва лизинг муносабатларини такомиллаштиришга қаратилган қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги қонун тадбиркорлик субъектларининг экспорт салоҳиятини янада кенгайтиришга, ижара ва лизинг соҳасида фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларни самарали тартибга солишга қаратилган бўлиб, унда “Ижара тўғрисида”ги, “Лизинг тўғрисида”ги ҳамда “Валютани тартибга солиш тўғрисида”ги қонунларга қўшимча ва ўзгартиришлар киритилмоқда.

Танзила Норбоева қонун ҳақида тўхталиб, бугун ижара, лизинг масалаларида фуқаролар норози бўлаётган, алданиб қолиб, катта миқдорда зарар кўраётган ҳолатлар кам эмаслигига эътибор қаратди.

Мажлисда қайд этилишича, мазкур қонунларга киритилаётган ўзгартишлар жисмоний ва юридик шахсларнинг ўртасидаги ижара ва лизинг муносабатларини тартибга солишга, қонун ҳужжатларидаги мавжуд бўшлиқларни олдини олиб, соҳадаги қонун бузилиши ҳолатларини бартараф этишга қаратилган.

Жумладан, амалдаги “Ижара тўғрисида”ги қонунда кейинчалик сотиб олиш шарти билан ижарага олувчиларнинг келгусида шартнома объектини мулк қилиб олишдаги ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир норма белгиланмаган. Ёки “Лизинг тўғрисида”ги қонунда лизинг олувчининг розилигисиз фақатгина гаровга қўйиш мумкин эмаслиги назарда тутилган бўлиб, лизинг объектини бошқача тарзда тасарруф этиш ҳуқуқига эга эмаслигига оид қоидалар мавжуд эмас.

Ушбу бўшлиқлар оқибатида фуқароларнинг ишончига кириб уларни алдов ва фирибгарлик йўли билан ижара ва лизинг муносабатларида жиноят содир этиш ҳолатлари ортиб бормоқда.

Шу сабаб, қонун билан ижара ва лизинг муносабатларида қонунийликни таъминлаш ва жиноятларини олдини олишга қаратилган қатор нормалар киритилмоқда.

Жумладан, “Ижара тўғрисида”ги қонунга алоҳида модда билан кейинчалик сотиб олиш шарти билан ижарага бериш шартномасининг аниқ таърифи, шартномада кўрсатилган мол-мулкни тасарруф этиш ва гаровга қўйиш, шунингдек, ундирувга қаратишнинг ўзига хос хусусиятлари киритилмоқда.

Қонунда ижарага берувчи ўзига тегишли мол-мулкни кейинчалик сотиб олиш шарти билан ижарага бериш шартномаси асосида ижарага берганда ижарага олувчи томонидан шартнома шартлари бажарилганидан сўнг тегишли мулкни ижарага олувчига мулк қилиб топшириш мажбуриятини олиши, ижарага олувчи эса ижара тўловларини шартномада белгиланган муддатларда тўлаш мажбуриятини олиши белгиланмоқда.

Шу билан бирга, кейинчалик сотиб олиш шарти билан ижарага бериш шартномаси тузилган пайтдан эътиборан шартномада кўрсатилган мол-мулк гаровга қўйилган ҳисобланиб, уни бошқа шахсларга гаровга бериш ёки бошқача тарзда тасарруф этиш таъқиқланмоқда.

Шунингдек, “Лизинг тўғрисида”ги қонунга шартномада бошқа қоида белгиланган бўлмаса, лизинг шартномаси тузилган вақтдан эътиборан шартнома объекти лизинг берувчи томонидан мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш учун лизинг олувчида гаровга олинган ҳисобланиши тўғрисидаги қоидалар киритилмоқда.

Лизинг берувчи лизинг олувчининг розилигини олмай туриб, лизинг объектини бошқача тарзда тасарруф этиш ҳуқуқига эга эмаслиги назарда тутилмоқда. Қолаверса, ундирувни лизинг объектига қаратишдан олдин унинг қийматини лизинг олувчи томонидан тўлиқ тўлаш орқали мулк қилиб олиши мумкинлиги кўрсатилмоқда.

“Валютани тартибга солиш тўғрисида”ги қонунга янги норма киритилиб, унга кўра, бир экспорт шартномаси доирасида жами етказиб берилган маҳсулот қийматининг 5 фоизидан ошмаган қисми бўйича хорижий валюта тушуми таъминланмагани оқибатида вужудга келган муддати ўтган дебитор қарздорлик учун тадбиркорлик субъектларига нисбатан жарима қўлламасликназарда тутилмоқда.

Сенаторларнинг фикрича, қонуннинг қабул қилиниши бевосита тадбиркорларнинг экспорт салоҳиятини ва ташқи бозорларда маҳаллий маҳсулотларнинг рақобатбардошлигини оширишга хизмат қилади. Шунингдек, ижара ва лизинг муносабатларида қонунийликни таъминлаш ва фирибгарлик жиноятларини олдини олиш, шу билан бирга, лизинг муносабатлари субъектлари ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳуқуқий бўшлиқларни бартараф этилишини таъминлайди.

Шухрат Раззаков

«ЗАМИН.УЗ» муҳаррири