ТМД-ға мүше мемлекеттер лаңкестікке қарсы орталығының басшысы, генерал-полковник Е. С. Сисоев
2025 жылдың маусым айында ТМД-ға мүше мемлекеттердің Лаңкестікке қарсы орталығы (ЛҚО) құрылғанына 25 жыл толды. Орталықты құру туралы шешім Достастық елдері үшін күрделі жағдайда қабылданды. 1999 жылы Ресейде 300-ден астам бейбіт тұрғынның өмірін қиған бірнеше теракті орын алды. Сол кезде Қырғызстанның оңтүстігінде үкімет әскері мен "Өзбекстан ислам қозғалысы" халықаралық террорлық ұйымы содырлары арасында қақтығыстар өтті. Бұл террорлық ұйым Қазақстан Республикасы, Қырғызстан Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы және Өзбекстан Республикасында террористік ұйым деп танылды. Дәл осы террорлық ұйым Өзбекстанда бірқатар жарылыстар жасады.
Қазіргі жағдайда ресурстарды біріктіру және іс-қимылдарды үйлестіру арқылы "халықаралық терроризмге, қарулы сепаратизмге және экстремизмнің басқа да түрлеріне лайықты жауап беру" мүмкін екені анық болды. Бұл ұстаным ТМД Ішкі істер министрлері кеңесінің 1999 жылғы қазан айында Киев қаласында өткен отырысына қатысушылардың Достастық елдері басшыларына жолдаған үндеуінде көрсетілген.
2000 жылдың қаңтар айында ТМД елдері басшыларының кездесуі барысында 1999 жылғы қарашада өткен ЕҚЫҰ-ның Ыстамбұл саммитінің қорытындысы бойынша халықаралық терроризмге қарсы күресті ұйымдастыру туралы пікір алмасылды. Халықаралық терроризм мен экстремизмге қарсы күрес бойынша мақсатты бағдарлама әзірлеу туралы шешім қабылданды, сондай-ақ біртұтас лаңкестікке қарсы орталық құру көзделді. Бұл шешімнің негізінде барлық ТМД мемлекеттерінің ұлттық мүдделерін ескере отырып терроризмге қарсы қауіпсіздіктің ортақ доктринасын және оны жүзеге асырудың келісілген механизмін қалыптастыру қажеттігін түсіну жатты.
Арада жарты жыл өткен соң, 21 маусым күні Мәскеу қаласында ТМД елдері басшыларының кезекті жиынында бірқатар құжаттар, соның ішінде Лаңкестікке қарсы орталық құру және ТМД-ға мүше мемлекеттердің 2003 жылға дейінгі кезеңде халықаралық терроризм мен экстремизмнің басқа да түрлеріне қарсы күрес бағдарламасы туралы шешімдер қабылданды.
Орталық алдына Достастық елдерінің терроризм мен экстремизмге қарсы күрестегі үйлестіруі мен ынтымақтастығын қамтамасыз ететін берік ұйымдастырушылық-құқықтық негіздерді қалыптастыру міндеті қойылды. Мақсатқа бағытталған жұмыс нәтижесінде бұл сәтті шешімін тапты.
ТМД ЛҚО-ның тікелей қатысуымен әзірленген маңызды құжаттар арасында ТМД-ға мүше мемлекеттердің терроризмге қарсы күрестегі ынтымақтастығы туралы Тұжырымдама (2005 жыл) мен "Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес туралы" Шартты (2007 жыл) атап өту қажет. ТМД аясында құпия ақпаратты қорғау (2013 жыл) және терроризм мен экстремизмге қарсы күрес, соның ішінде оларды қаржыландыру саласында ақпарат алмасу туралы келісімдер (2017 жыл) да маңызды мәнге ие. Бұдан тыс, Орталық ТМД-ға мүше мемлекеттердің терроризм мен экстремизмге қарсы күрес саласындағы үш жылдық ынтымақтастық бағдарламаларын негізгі жасаушы болып табылады және олардың мазмұны қауіпсіздікке қатер төндіретін өзекті мәселелерді қамтиды.
Өткен жылдар ішінде Достастық елдерінің заңнамасын жақындатуға және үйлестіруге бағытталған Орталықтың ТМД Парламентаралық Ассамблеямен өзара ынтымақтастығының нәтижесінде қауіпсіздік саласында 100-ден астам үлгілік құқықтық құжат қабылданды. Олардың ішінде ең маңыздысы ретінде терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес бойынша үлгілік Қылмыстық кодекске, терроризмге қарсы күрес мәселелері бойынша мемлекеттік шекара және шекара органдары (күштері) туралы үлгілік заңдарға енгізілген түзетулерді атап өтуге болады. Достастықта алғаш рет әзірленген "Шекара қауіпсіздігі туралы" үлгілік заң және қауіпсіздік органдарының қызметін жетілдіру жөніндегі үлгілік ұсыныстар да ерекше мәнге ие.
Осы барлық шаралар ТМД аумағында терроризм мен экстремизмге қарсы күрестің бірыңғай құқықтық алаңын құруға және тиімділігін арттыруға бағытталған.
Өзбекстан Республикасы Президенті Ш.М.Мирзиёевтің бастамасымен әзірленген және 2024 жылғы 8 қазанда ТМД мемлекет басшыларының Мәскеуде өткен саммитінде қабылданған 2025 – 2027 жылдарға арналған ТМД-ға мүше мемлекеттердің дерерадикализация саласындағы ынтымақтастық бағдарламасын ерекше атап өту қажет, ол терроризм мен экстремизм идеологиясына, әсіресе кәмелет жасына толмағандар мен жастар арасында қарсы күрестің жүйелі жүргізілуіне бағытталған орта мерзімді жоспарлаудың алғашқы мемлекетаралық құжаты болды.
Қалыптасқан құқықтық негізге сүйене отырып, ТМД ЛҚО терроризм мен экстремизмге қарсы күресте Достастық елдері қауіпсіздік органдарының үйлесімділігі мен өзара ынтымақтастығын қамтамасыз етеді. Орталық тарапынан ақпарат және тәжірибе алмасу үшін алаңдар құрылған, бұл қатысушыларға "сағаттарын салыстыруға" және келесі бірлескен шараларды келісуге мүмкіндік береді.
Осындай халықаралық алаңдардың қатарында 2008 жылдан бастап жыл сайын өткізілетін ТМД ЛҚО Ұлттық лаңкестікке қарсы орталықтар басшыларының (штаб бастықтарының) отырысын ерекше атап өткен жөн. 2025 жылдан бастап бұл шара ТМД қатысушы мемлекеттерінің терроризмге қарсы күреске жауапты уәкілетті органдарының бас бөлімшелері басшылары мен терроризм мен экстремизмге қарсы күрес саласындағы қызметті үйлестіретін ТМД қатысушы мемлекеттерінің ұлттық құрылымдары басшыларының жиыны (бұдан әрі – Бас лаңкестікке қарсы бөлімшелер басшыларының жиыны) деп аталады.
Бұл шара Достастық елдеріндегі терроризмге қарсы күрестің негізгі субъектілері, сондай-ақ ТМД-ның тиісті органдары мен халықаралық ұйымдардың тұрақты кездесулерін өткізуге мүмкіндік береді, олардың аясында жедел жағдайды бағалау және терроризмге қарсы жұмыстарды ұйымдастырудың үздік тәжірибелерімен алмасу жүзеге асырылады.
2011 жылдан бастап Орталық өткізетін Орталық Азия аймағының достастық елдері лаңкестікке қарсы құрылымдары өкілдерінің өңірлік сараптамалық кеңестері де сарапшылар деңгейінде тәжірибе алмасуды қамтамасыз ететін маңызды алаң болып табылады.
Ынтымақтастықты қамтамасыз етудің тиімді механизмі – ТМД мемлекеттерінің уәкілетті өкілдері қатысатын Орталық Басшысы жанында тұрақты өткізіліп тұратын кеңес болып табылады. Бұл алаң бірлескен жұмыстарды үйлестіруге және қауіпсіздік органдары мен ТМД ЛҚО арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді.
Айта кету керек, халықаралық шиеленістің өсуі және террорлық қатерлер географиясының кеңеюі халықаралық ұйымдар мен азаматтық қоғам өкілдерін лаңкестікке қарсы қызметке тартуды көздеген үйлестіру мен өзара ынтымақтастықтың жаңа түрлерін іздеуді қажет етті.
2023 жылдан бастап Орталықтың бастамасы және ұйымдастырушылық қолдауымен Достастық елдері тарапынан ротация негізінде Терроризм мен экстремизмге қарсы күрес бойынша беделді ТМД конференциясы өткізілуде. Қырғызстан Республикасында алғаш рет ұйымдастырылған мұндай жоғары деңгейдегі шараға қауіпсіздік органдары мен сарапшылар қауымдастығы тарапынан сұраныс болғанын көрсетті.
2024 жылы Ташкентте өткізілген, алғаш рет Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының арнайы конференциялары мен Өңірлік лаңкестікке қарсы құрылымын (ӨЛҚҚ) біріктірген ауқымды Лаңкестікке қарсы форум кәсіби диалогты тереңдетуге ортақ мүдделілікті растады және Еуразия кеңістігінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында ТМД мен ШЫҰ-ның лаңкестікке қарсы күш-жігерін біріктіру жолындағы маңызды қадам болды.
Құрметті өзбекстандық әріптестеріміз терроризмге қарсы күрес саласында халықаралық ынтымақтастықты дамытуға әрдайым қызығушылық танытып келеді, бұл ТМД ЛҚО-ның барлық шараларына делегациялардың жоғары деңгейде қатысуымен дәлелденеді.
Терроризмге қарсы күрестегі қауіпсіздік органдары ынтымақтастығының қалыптасқан жүйесінің маңызды элементі ТМД ЛҚО үйлестіретін бірлескен лаңкестікке қарсы жаттығулар болды.
Орталық құрылған сәттен бері 9 ел аумағында 20 осындай оқу-жаттығу өткізілді, олар барысында шекара маңындағы авиация, теміржол және теңіз көлігі, зымыран-ғарыш және отын-энергетикалық өнеркәсіп нысандарында, соның ішінде атом электр станцияларында, адамдар көп жиналатын орындарда, маңызды өнеркәсіп кәсіпорындарының ақпараттық инфрақұрылымдарында, соның ішінде оқу орындарында террорлық қатерді анықтау және жою бойынша арнайы бөлімдердің бірлескен жедел қызметі мен жауынгерлік үйлесімділігі жетілдірілді.
Осы тұста Өзбекстан Республикасында алғаш рет өткізілген "Шығыс-Антитеррор-2024" мерейтойлық жиырмасыншы жаттығуды ерекше атап өткім келеді.
Оқу-жаттығу сценарийлерін әзірлеудің іс жүзіндегі маңызды элементі – шынайы жағдай мен өзекті террорлық қатерлерді ескеру.
Атап айтқанда, террористердің тактикасы мен қатерлерінің өзгеруіне байланысты терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес және киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері жаттығулардың ажырамас бөлігіне айналуда. ТМД-ның қаржылық барлау бөлімдері басшылары кеңесімен ынтымақтастық нәтижесінде 2024 жылдан бастап уәкілетті органдар – оқу-жаттығу қатысушыларының ақпарат алмасу контуры Қылмыстық жолмен алынған кірістерді жылыстатуды және терроризмді қаржыландыруды бағалау халықаралық орталығы мәліметтерімен толықты, террористер әріптестерінің криптовалюта операцияларын бақылау "Айқын блокчейн" қызметін қолдана отырып жүзеге асырылды.
Криптовалютаны заңсыз, соның ішінде террорлық және экстремистік мақсаттарда қолданудың өзектілігін ескере отырып, ТМД қаржылық барлауымен осы бағыттағы ынтымақтастық үлкен болашаққа ие.
ЛҚО террорлық және экстремистік қылмыс жасаған және қылмыстық қудалаудан жасырынған тұлғаларды мемлекетаралық іздеуде ТМД-ға мүше елдерге көмек көрсетеді.
Арнайы қызметтер, құқық қорғау құрылымдары және ТМД органдарымен бірлесіп жүргізілген арнайы операциялар нәтижесінде 900-ден астам террорист ұсталды және радикалды әрекетті қаржыландыруға қатысы бар 800-ден астам адам анықталды.
Мамандандырылған мәліметтер банкі (ММБ) арқылы Орталық әріптес ведомстволар, ТМД-ның өзге органдары және халықаралық құрылымдардан ақпарат жиналатын ақпарат орталығының міндетін атқарады.
Орталық қауіпсіздік органдарын ақпараттық-талдамалық қамтамасыз етуге зор көңіл бөледі. Мысалы, жыл сайын терроризм мен экстремизмге қарсы күрестің өзекті мәселелері бойынша 20-дан астам талдамалық зерттеу және шолу жарияланады. Қазіргі таңда жастар арасында алдын алу жұмыстарын жүргізу, ұшқышсыз жүйелерді террорлық мақсатта қолдануға қарсы күрес және маңызды инфрақұрылым қауіпсіздігін қамтамасыз ету тәжірибесін зерттеуге ерекше көңіл бөлінуде. Орталықтың жаңа қатерлерді ескере отырып дайындаған талдамалық материалдары уәкілетті органдарға туындаған қатерлерге жедел жауап беруіне және терроризмге қарсы лайықты шараларды әзірлеуіне көмегін көрсетеді.
Аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде лаңкестікке қарсы сала мамандарының біліктілігін дер кезінде арттыру маңызды. Орталық ведомстволық және үкіметтік емес білім беру ұйымдарын тарта отырып, мұндай оқытуды ұйымдастыруға жүйелі түрде жәрдем көрсетуде.
ТМД аясында көпжақты лаңкестікке қарсы ынтымақтастық жүйесін құру туралы айтқанда, назар аударарлығы – Орталық Достастықтың тиісті органдарымен тығыз байланыс орнатқан. Жұмыс ТМД Атқару комитетімен үйлестіріле жүргізіледі.
Тиісті органдар әлеуеті бірігуі ресурстар мен мүмкіндіктерді біріктіруге жол ашады, бұл түптеп келгенде қабылданған шаралардың тиімділігіне оң ықпал етеді.
Өз қызметі барысында Орталық халықаралық лаңкестікке қарсы ынтымақтастық жүйесіне табиғи түрде қосылды. Мандаты терроризмге қарсы күрес мәселелерін қамтитын негізгі халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық жолға қойылды, тиісті өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойылды. Орталыққа Интерпол, қылмыстық жолмен алынған кірістерді жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы күрес жөніндегі Еуразиялық топ пен Еуропа Кеңесінің Терроризмге қарсы күрес комитетінде бақылаушы мәртебесі берілген.
ЛҚО БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелерімен белсенді ынтымақтасып, терроризмге қарсы жаһандық күреске үлес қосып келеді. Басты серіктестер қатарында Терроризмге қарсы күрес комитетінің Атқарушы дирекциясы, Қауіпсіздік кеңесі комитеттерінің санкцияларын талдамалық қолдау және мониторинг тобы мен Терроризмге қарсы күрес басқармасы бар. Орталық өкілдері БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің терроризмге қарсы күрес мәселелеріне қатысты резолюцияларын мемлекеттер орындауын бақылау мақсатында жүзеге асырылып жатқан ТМД елдеріне БҰҰ-ның бағалау миссияларына қатысуда.
2016 жылы ТМД ЛҚО БҰҰ ЛҚО-ның жаһандық зерттеу желісіне кірді және 2021 жылдан бері БҰҰ-ның осал нысандарды террорлық қатерден қорғау бойынша Жаһандық сарапшылар желісінің құрамында.
Өткен жылы Орталық Ресей Федерациясы мен Түрікменстанның қаржылық көмегімен БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі әзірлеген "Маңызды энергетикалық инфрақұрылымды террорлық шабуылдардан қорғау жөніндегі нұсқаулықты" дайындауға атсалысты.
Сондай-ақ, ТМД ЛҚО БҰҰ Атқарушы дирекциясына БҰҰ талдамалық материалдарын орыс тіліне аударуға жәрдем көрсетіп, Достастық елдері қауіпсіздік органдарының оларға қолжетімділігін қамтамасыз етеді.
ТМД-ның негізгі, "табиғи" одақтастары – ШЫҰ ӨЛҚҚ және ҰҚШҰ-мен өзара ынтымақтастық қарқынды дамып келеді. Мақсат-міндеттеріміздің көбіне сәйкес келетінін, жауапкершілік аумақтарының қиылысатынын түсіне отырып, ынтымақтастық және өзара іс-қимыл мәселелері бойынша үшжақты Меморандумға қол қойылды.
Бұл құжатты жүзеге асыру және оны тәжірибе жүзінде толықтыру мақсатында тұрақты жұмыс істейтін сарапшылар тобының отырыстары тұрақты түрде өткізіліп келеді. Жүргізілген жұмыстың маңызды нәтижесі – 2022 жылғы 16 ақпанда қол қойылған ТМД ЛҚО, ШЫҰ ӨЛҚҚ және ҰҚШҰ-ның терроризм мен экстремизмге қарсы күрес мәселелеріндегі Бірлескен ұстанымын әзірлеу болды.
2023 жыл ТМД ЛҚО-ның өңірлік серіктестермен ынтымақтастығын дамытудың жаңа кезеңімен ерекшеленді – Қырғызстанда алғаш рет ТМД мен ШЫҰ-ның бірлескен лаңкестікке қарсы жаттығулары өткізілді.
Биыл Тәжікстандағы лаңкестікке қарсы жаттығулар ҰҚШҰ-мен бірлесіп өткізіледі. Мұндай форматтағы ынтымақтастық өңірлік қауіпсіздікті нығайту және террорлық қатерлерге қарсы күрестің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Орталық Достастық елдері арасында ғылыми және білім беру саласындағы ынтымақтастықты нығайтуға ерекше көңіл бөледі.
Осылайша, ТМД Атқару комитеті, ТМД ЛҚО және Ресей Федерациясының бастамасымен ТМД-ға мүше мемлекеттердің уәкілетті органдарының білім беру ұйымдарының қызметін үйлестіруге жәрдемдесу мақсатында ТМД Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2024 жылғы 7 қазандағы шешімімен Ресей Федерациясы Федералдық қауіпсіздік қызметі академиясына терроризм мен экстремизмге қарсы күрес саласында кадр даярлайтын тірек ұйым мәртебесі (ТМД-ның негізгі білім беру ұйымы) берілді.
Орталықтың негізгі шаралары аясында арнайы сессия ұйымдастырылады, онда ведомстволық ғылыми-білім беру ұйымдарының басшылары оқу, әдістемелік және ғылыми-зерттеу салаларында өзара ынтымақтастықты жетілдіру мәселелерін қарастырады.
Осылайша, 2025 жылғы 11 маусымда Мәскеу қаласында Бас лаңкестікке қарсы бөлімшелер басшыларының XVIII жиыны аясында ТМД Негізгі білім беру ұйымы қамқорлығымен ведомстволық жоғары оқу орындары ректорларының алғашқы жиыны өтті.
ТМД ЛҚО, сондай-ақ ғылыми қауымдастық пен азаматтық қоғам институттарын терроризм мен экстремизмге қарсы күрес міндеттерін шешуге белсенді түрде тартып келеді. Орталық ММУ, Ломоносов атындағы ММУ, Ресей Ғылым академиясының Мемлекет және құқық институты, Әскери ғылымдар академиясы сынды жетекші жоғары оқу орындары және ғылыми ұйымдармен ынтымақтасады.
Ынтымақтастықтың негізгі алаңы – ТМД елдерінің ғалымдары мен сарапшыларын біріктірген ЛҚО жанындағы Ғылыми-кеңесші кеңес (ҒКК) болып табылады. Кеңесте құқық, тарих, философия, саясаттану салаларының ғалымдары, ТМД органдары мен ғылыми-зерттеу ұйымдары өкілдері жұмыс істейді. ҒКК қызметі терроризм мен экстремизмге қарсы күрес саласындағы нақты міндеттерді шешу үшін теориялық білім мен тәжірибені біріктіруге мүмкіндік береді.
ТМД ЛҚО жастар арасында терроризм мен экстремизмнің алдын алуға ерекше көңіл бөледі, оқушыларды лаңкестікке қарсы дүниетанымды қалыптастыруға бағытталған бастамаларды қолдайды.
Негізгі жобалардың бірі – жыл сайын ТМД-ның тіл және мәдениет бойынша тірек мекемесі мәртебесіне ие ММПУ-мен бірлесе өткізілетін "Студенттер қалқаны" халықаралық байқауы. Байқау жастарда терроризм мен экстремизм идеяларына қарсы иммунитет қалыптастыруға, сондай-ақ осы саладағы үздік студенттік бастамаларды қолдауға арналған.
Байқаудың бес жылдық жұмысы барысында Достастықтың 10 елі, сондай-ақ Вьетнам, Гвинея-Бисау, Палестина, Сербиядан 950-ден астам студент пен колледж оқушысы 680-нен астам жұмысымен қатысты. Серіктестер ЛҚО мен ММПУ-дың жастардың рухани-адамгершілік тәрбиесін, лаңкестікке қарсы дүниетаным қалыптастыру және халықтар арасындағы достықты нығайтудағы рөлін жоғары бағалайды.
Осылайша, геосаяси тұрақсыздыққа қарамастан, ТМД аясында терроризм мен экстремизмге қарсы күрес саласында Достастық елдері уәкілетті органдарының үйлестірілу және өзара ынтымақтастық әлеуеті сақталып қана қоймай, кеңейтілді.
Өткенге көз жүгіртсек, 25 жылда Орталық өз міндетін орындады, қажетті интеграциялық тетік ретінде қалыптасты, тиісті аймақтық және ішкіаймақтық құрылымдар арасында лайықты орын алды деп мақтанышпен айта аламыз.
Мұндай нәтижеге ТМД-ға мүше барлық мемлекеттер мен олардың арнайы қызметтерінің қызығушылығы арқасында қол жеткізілді. Сонымен қатар, Өзбекстан Республикасы ТМД кеңістігінде ұжымдық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру мен дамытуға және практикалық ынтымақтастықты нығайтуға қомақты үлес қосқанын және қоса беретінін атап өткен жөн.
Сенімім кәміл, ТМД-ға мүше мемлекеттердің қауіпсіздік органдары мен арнайы қызметтері басшылары кеңесінің алдағы елу жетінші мәжілісі 2025 жылғы 16 қазанда әлемнің ең көне қалаларының бірі – Самарқандта өткізілуі осының тағы бір дәлелі болмақ.
“Zamin”-ді Telegram-нан оқыңыз!
