«Yevropa osmon qalqoni»: NATOning yangi havo mudofaa tizimi qanday bo‘ladi?

^{Foto: Diehl Defence/abaca/picture alliance}

Germaniya mudofaa vaziri Boris Pistorius 25 sentyabr, dushanba kuni Boltiqbo‘yi mamlakatlariga uch kunlik safarga jo‘nab ketdi, bu safar davomida u Latviya va Estoniyaga tashrif buyuradi hamda Germaniya harbiylarining mintaqadagi mavjudligini muhokama qiladi. Boshqa narsalar qatorida, gap yagona havo mudofaasi tizimini yaratishga qaratilgan Berlinning «Yevropa osmon qalqoni» tashabbusi haqida boradi.

Rossiyaning Ukrainadagi harbiy harakatlari urushni Yevropa qit’asiga qaytardi hamda NATO va Yevropaning mudofaa qobiliyatiga yangicha qarashga majbur qildi. Ayni damda ittifoqqa a’zo davlatlar o‘z qurol-yarog‘larini mustahkamlamoqda, yangi mudofaa strategiyalari ishlab chiqilmoqda. Ular orasiga Ukrainada urush avj olgan taqdirda Rossiyaning ehtimoliy raketa hujumlaridan himoyalanish va NATOning Moskva bilan ehtimoliy qarama-qarshiligi kiradi.

ESSI'da 19 davlat ishtirok etadi

Yevropa uchun mavjud himoya «soyabonida» ma’lum bir bo‘shliqlar mavjud. O‘tgan yilning oktyabr oyida Germaniya tashabbusi bilan yaratilgan «Yevropa osmon qalqoni» (European Sky Shield Initiative, ESSI) tashabbusi ularni yo‘q qilishga qaratilgan. Bryusselda NATOga a’zo davlatlar vakillarining yig‘ilishi doirasida 15 davlat Yevropa havo hujumidan mudofaa tizimini yaratish niyati to‘g‘risidagi deklaratsiyani imzolagan. Germaniyadan tashqari, ular - Belgiya, Bolgariya, Buyuk Britaniya, Latviya, Litva, Niderlandiya, Norvegiya, Ruminiya, Finlandiya, Estoniya, shuningdek, Slovakiya, Sloveniya, Chexiya va Vengriya. Keyinchalik loyihaga Daniya, Shvetsiya, Avstriya va Shveysariya qo‘shildi.

Germaniya kansleri Olaf Shols loyihani taqdim etar ekan, «butun Yevropa uchun xavfsizlik yutuqlari» haqida gapirdi va Yevropa havo mudofaasi har bir mamlakat o‘zining qimmat va murakkab havo mudofaa tizimini yaratganidan ko‘ra arzonroq va kengroq imkoniyatga ega bo‘lishini ta’kidladi. Biroq, Fransiya, Italiya va Polsha hali ESSI'ga qo‘shilmadi. Parij, o‘z navbatida, loyiha uchun Isroil va AQSHdan texnologiya va qurol sotib olish rejalashtirilayotganini tanqid qildi.

ESSI'ning maqsadi har qanday havo tahdidlaridan himoyalanish uchun eng muvofiqlashtirilgan qisqa, o‘rta va uzoq masofali havo mudofaa tizimini yaratishdir. Germaniya Mudofaa vazirligi o‘z veb-saytida qisqa masofani yerdagi 15 km va 6 km balandlikkacha bo‘lgan masofa sifatida belgiladi. O‘rtacha masofa - mos ravishda 15 kmdan 50 kmgacha va 25 kmgacha. Uzoq masofa - 50 kmdan ortiq va balandligi 35 kmgacha.

Dron hujumlaridan himoyalanish uchun IRIS-T SLM havo mudofaa tizimlari

«Har uch turdagi havo hujumidan mudofaa tizimlarida - masofasiga qarab - ESSI yordamida yo‘q qilinishi yoki mavjud imkoniyatlarni kengaytirishi yoxud kuchaytirishi kerak bo‘lgan kamchiliklar mavjud», - deya ta’kidlaydi Germaniya Mudofaa vazirligi. Buning uchun mavjud vositalarni IRIS-T SLM kabi zamonaviyroq qurollar bilan almashtirish kerak.

^{IRIS-T SLM havo mudofaa tizimi}
^{Foto: Air Force Ukraine}

IRIS-T SLM o‘rta masofaga mo‘ljallangan havo mudofaa tizimi raketalarni, qanotli raketalarni, dronlarni, samolyotlar va vertolyotlarni 40 kmgacha masofada hamda 20 km balandlikda urib tushira oladi. Bitta qurilma narxi - taxminan 145 million yevro. Joriy yilning iyun oyida Bundestag budjet qo‘mitasi oltita shunday qurilmani sotib olishga ruxsat berdi. Bundesver mutaxassislari bu havo hujumidan mudofaa tizimi bilan Ukraina harbiylarini o‘qitish jarayonida tanishgan. Ayni paytda, Germaniya Ukrainaga ikkita IRIS-T SLM qurilmasini topshirdi.

Uzoq masofali tahdidlarga qarshi havo mudofaasini ta’minlash uchun Bundesver Patriot tizimi bilan qurollangan bo‘lib, u hali ham samarali deb hisoblanadi, ammo modernizatsiya qilinishi kerak. Amerikaning Patriot zenit-raketa tizimi samolyotlar, qanotli raketalar va o‘rta masofali ballistik raketalarni yo‘q qilish uchun ishlatiladi. Undan 1984 yildan beri ko‘plab mamlakatlarda, shu jumladan Germaniyada foydalanilmoqda. Hozirda Bundesverda 12 ta uchirish qurilmasi mavjud bo‘lib, bu mamlakat hududini to‘liq qamrab olish uchun yetarli emas.

Qanotli raketalarga qarshi mavjud himoya ham sozlash va takomillashtirishni talab qiladi. Ular past balandlikda uchadi va shuning uchun ko‘pincha oxirgi daqiqada aniqlanishi mumkin, bunday raketalar asosan Patriot yoki IRIS-T SLM kabi zamonaviy havo mudofaa tizimlari tomonidan urib tushiriladi. Shu sababli, Bundesverga ko‘ra, bu holda «hududni har tomonlama himoya qilish juda katta xarajatlarni talab qiladi va faqat ko‘p sonli tizimlardan foydalanish kerak», bu esa ko‘plab davlatlarning ishtiroki zarurligini ko‘rsatadi.

Yer atmosferasidan tashqaridagi raketalarga qarshi

Yana bir kamchilik bu - Yer atmosferasidan tashqarida ham nishonlarga qaratilishi mumkin bo‘lgan uzoq masofali ballistik raketalardan himoyaning yetarli emasligi. «Buni tezda yo‘q qilish kerak, Rossiyada bunday qurollar mavjud. Germaniya o‘zini 1000 kmdan ortiq masofaga uchadigan raketalar tahdididan avval rejalashtirilganidan tezroq himoya qila olishi lozim», - deya ta’kidlaydi Germaniya Mudofaa vazirligi.

^{Arrow 3}
^{Foto: Global Look Prees/Nir Alon}

2025 yil oxirigacha Germaniyada foydalanishga topshirilishi kerak bo‘lgan Arrow 3 Amerika-Isroil havo mudofaa tizimi aynan shu turdagi himoyani ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Bundestagning budjet va mudofaa qo‘mitasi iyun oyida uni sotib olishni ma’qullagan. Isroil manbalariga ko‘ra, shartnoma qiymati deyarli to‘rt milliard yevroga teng.

Arrow 3 hujumkor raketalarni 100 kmdan ortiq balandlikda, yaqin koinotdagi atmosferadan tashqarida yo‘q qila oladi va 2400 kmgacha harakatlanish masofasiga ega. Patriot kabi, Arrow 3 majmuasi ham mobil ishga tushirish qurilmasi, mobil boshqaruv markazi, mobil radiolokatsiya stansiyasi va boshqariladigan raketalardan iborat.

Deyarli barcha hududlarni qamrab oladigan ko‘rinmas gumbaz

ESSI'ga a’zo davlatlar minimal xarajat bilan maksimal hududni qoplash imkonini beradigan zarur qurol tizimlarini birgalikda sotib olmoqchi. Shu bilan birga, turli mamlakatlarning ehtiyojlarini hisobga olish talab etiladi. NATOga a’zo Yevropa davlatlari tomonidan havo hujumidan mudofaa tizimlarini birgalikda sotib olish va ularga texnik xizmat ko‘rsatish xarid qilish va foydalanish xarajatlarini tejashga olib kelishi kutilyapti.

Yangiliklar