3 ming yillik sir ochildi: qadimgi misrliklar nima uchun ko‘zlariga surma qo‘yishgan?

Qadimgi Misr freskalarida aks etgan fir’avnlar va malikalarning ko‘zlari atrofidagi qora chiziqlar asrlar davomida nafaqat jozibali estetika, balki zich ma’naviy ma’no va madaniy timsol sifatida talqin qilib kelingan. Biroq XXI asrda fransuz olimlari tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida ushbu surma chiziqlar nafaqat bezak, balki inson salomatligiga xizmat qiluvchi ilk tibbiy texnologiya bo‘lgani ma’lum bo‘ldi.

Luvr olimlarining kutilmagan kashfiyoti

Fransiyaning Luvr muzeyi huzurida faoliyat yurituvchi olimlar Filipp Valter va Kristian Amatore boshchiligidagi tadqiqot guruhi qadimgi misrliklar foydalangan kosmetik vositalarning kimyoviy tarkibini o‘rganishga qaror qilishdi. Ular qiziqarli natijaga erishishdi: surma bo‘yog‘ining tarkibidan qo‘rg‘oshinning tabiatda uchramaydigan ikki sintetik birikmasi — laurionit va fosgenit aniqlandi. Buning o‘ziyoq misrliklar o‘sha davrda kimyoviy reaksiyalarni nazorat qila olganini va sintez orqali yangi moddalarni yarata olganini ko‘rsatdi.

Ammo eng hayratlanarli jihat shundaki, bu moddalar organizmda azot oksidining ishlab chiqarilishiga rag‘bat beradi. Mikroelektrod uskunalari orqali olib borilgan tadqiqotlar ko‘rsatishicha, mikrodoza qo‘rg‘oshin teri orqali singib, immun tizimni 240% faollashtirishi mumkin ekan. Bugungi kunda buni immunomodulyator deb atashadi.

Nil epidemiyalariga qarshi muhofaza

Nil daryosining har yilgi toshqini misrliklarga serhosillik olib kelar, lekin bu bilan birga infeksiyalarning tarqalishi uchun katta xavf ham tug‘ilardi. Kon’yunktivit, traxoma kabi ko‘z kasalliklari tufayli ko‘rlik hollari keng tarqalgan edi. Misrliklar aynan toshqin mavsumida ko‘zlariga maxsus himoya kosmetikasini surtish orqali infeksiyalarning oldini olganlar. Arxeologik topilmalar, ayniqsa kosmetik quticha va papiruslar shu haqda guvohlik beradi.

Maskanli madaniy va diniy timsol

Surmaning tibbiy foydasi bilan bir qatorda, u diniy axamiyatga ham ega bo‘lgan. Qadimgi misrliklar uchun Xorning ko‘zi — shifo va sog‘lomlik timsoli bo‘lib, aynan shu simvol ko‘z bo‘yoni orqali ifoda etilgan. Misrliklar ko‘zlarini bo‘yab, nafaqat ko‘zni saqlash, balki yovuz ruhlar va ofatlardan Allohdan himoya so‘rash maqsadida ham bu an’anani rioya qilganlar.

Yashil rangdagi malaxit pigmenti esa Xatxor — sog‘lomlik va unumdorlik ma’budasi bilan bog‘liq deb ishonilgan. Bu ranglarning tanlanishi ham har bir bo‘yoning zamiridagi ma’naviy anglashni aks ettiradi.

Qadimgi kimyoviy yechimlar

Surma tarkibini sintez qilish ortida misrliklarning zamonasidan ilgarilab ketgan bilim va tajribalari turgan. Ular sodali ko‘llardan olingan natriy tuzlari va qo‘rg‘oshin rudalarini reaksiyalashtirib, yangi kimyoviy birikmalarni sintez qilganlar. Bu jarayon murakkab kimyoviy texnologiya va amaliy bilimlarga asoslangan.

Bundan tashqari, misrliklar ushbu moddalarni mavsumiy holatga qarab foydalangan va uning samaradorligini kuzatib borishgan. Papiruslarda har bir kasallik uchun alohida retsept va ko‘rsatmalar yozib qoldirilgan, bu esa amaliy kuzatuvning haqiqiy fanga aylanganini ko‘rsatadi.

Har bir inson uchun zarur vosita

Surma qadimgi misr jamiyatining barcha qatlamlarida qo‘llanilgan: fir’avnlardan tortib, oddiy ishchilargacha. Qora chiziqlar yorug‘lik va ultrabinafsha nurlaridan himoya qilgan, yog‘li tarkibi esa ko‘zni chang va mayda zarralardan muhofaza qilgan.

Qadimgi misrliklar uchun surma nafaqat dunyoviy hayotda, balki o‘limdan keyingi hayotda ham kerak bo‘lgan: qabrlarda kosmetik vositalar to‘plami doimo bo‘lgan. Unga inson oxiratda ham muhtoj deb ishonilgan.

Xulosa
Qadimgi Misr sivilizatsiyasi inson salomatligi uchun nafaqat kuzatuvlar, balki ilmiy yechimlar asosida murakkab tizim yarata olgan. Ular infeksiyalar haqidagi zamonaviy nazariyalardan ming yillar avval profilaktikani qo‘llab kelgan. Surma – bu nafaqat bezak, balki inson tarixidagi ilk tibbiy himoya usuli bo‘lgan.