Afg‘onistonda bolalar qo‘g‘irchoqlari savdosi keskin man etildi

Qandahor shahrida bolalar uchun mo‘ljallangan qo‘g‘irchoqlar va odam yoki hayvon shaklidagi kichik haykalchalarni sotish to‘xtatildi. Bu qadam mahalliy manbalarga ko‘ra diniy asoslarda qabul qilingani aytilmoqda.

Sotuvchilarning aytishicha, hududdagi ma’naviyat va fazilat posbonlari do‘konlarni bir necha bor aylanib, shunday turdagi o‘yinchoqlarni savdodan olib tashlashni talab qilgan. Ular bu buyumlarni “harom” deb atashgani va sotishga ruxsat yo‘qligini qat’iy bildirishgan.

Do‘konchilarning ta’kidlashicha, taqiq faqat qo‘g‘irchoqlar bilan cheklanmaydi; inson yoki hayvon surati, shakli tushirilgan boshqa o‘yinchoqlar ham ro‘yxatga kiritilgan. Bunday tovarlar “idolga o‘xshash” deb baholanayotgani ma’lum qilinmoqda.

Amaldorlar rasmiy izoh bermagani aytilsa-da, mahalliy bozorlardagi savdogarlar holatni juda jiddiy qabul qilyapti. Ular ayni paytda savdo shundoq ham sust ekani, ushbu qaror esa tushumni yanada pasaytirganini aytishmoqda.

“Yuzolardan haykallarchagacha — nimada jon tasviri bo‘lsa, olib tashlang”, degan ma’noda ko‘rsatmalar berilgani haqida do‘konchilar uning o‘ziga xos shoshilinch reydlar orqali bildirilganini ta’kidlashmoqda. Ayrimlar qo‘rquv tufayli ismini oshkor etmayapti

Sadozo Daniy atrofidagi bozorlarda moral posbonlari takroriy tekshiruvlar o‘tkazgani aytiladi. Ko‘hna bozor qatorlaridagi igrushka do‘konlari hozir bo‘shay boshlagani, raflarda faqat sharlar, qog‘ozdan yasalgan bezaklar va texnik jihatdan “tasvirsiz” buyumlar qoldirilayotgani to‘g‘risida ma’lumotlar kelmoqda.

“Bu o‘yinchoqlar harom, sotolmaysiz”, degan og‘zaki holdagi ko‘rsatmalar bir necha marotaba takrorlangani aytiladi. Talabga bo‘ysunmagan do‘konlarga ma’muriy chora bo‘lishi mumkinligi haqida ogohlantirishlar berilgani ta’kidlanmoqda.

Taqiq to‘g‘risidagi xabar tarqalgandan keyin, ko‘plab savdogarlar qimmatroq qo‘g‘irchoq va figurkalarni omborga yashirish yoki butunlay boshqa viloyatlarga yuborish yo‘lini o‘ylayapti. Savdo cheklanishi ularning oilaviy daromadiga zarba ekani aytilayotir.

Qo‘g‘irchoqlar savdosi Qandahor iqtisodiyotining katta qismi emasdi, ammo bolalar bozoridagi aylanma mablag‘ni to‘ldirib turuvchi doimiy kichik kanal edi, deya ta’kidlaydi mahalliy manbalar. Endi bu kanal qisqaryapti.

Savdo yo‘qolsa, narxlar ham keskin o‘zgaradi: qo‘lda qolgan tovarlar yashirin aylanishga o‘tishi, yoki umuman qimmat-arzon demay chirib ketishi mumkin. Sotuvchilarning o‘zlari ham qaysi yo‘lni tanlashni bilmayotganini aytishmoqda.

Xususiy ishlab chiqaruvchilar bilan shartnomalar qiladigan xirdrochilar ancha nogiron ahvolda qoldi: zakazlar to‘xtadi, to‘lovlar kechikmoqda. Ayrimlar kontraktlarni bekor qilish sanasini muzokara qilyapti.

Moral qoidalarni nazorat qiluvchi vazirlik so‘nggi yillarda turli taqiq va cheklovlar orqali qator ijtimoiy sohalarga aralashib kelmoqda. Musiqa, suratlar, liboslar va ayollar faolligiga oid talablar bosqichma-bosqich qattiqlashgani haqida xalqaro OAV bir necha marotaba yozgan.

Ayniqsa tasvir masalasi e’tibor markazida: haykallar, maneken boshlari va jonli mavjudot surati tushirilgan buyumlarga nisbatan talablar ilgari ham keskin bo‘lgan. Maneken boshlarini yopish yoki kesish vakolatlari qo‘llanilgani hujjatlashgan holatlar bor.


O‘tmishda ham shunga o‘xshash yondashuv qayd etilgan: tarixiy davrlardagi butlar, haykallar yoki jonli tasvirlar diniy dunyoqarash bilan to‘qnashganda rad etilgan. Hozirgi cheklovlar o‘sha qat’iy madaniy-diniy merosning davomi sifatida talqin qilayotganlar ham bor.

Savdo do‘konlari uchun eng katta muammo — omborda qoraqchasiz qolgan tovarni nima qilish. Chetga chiqarish qimmat; mahalliy bozorda yashirin sotish xavfli. Bozordagi notinchlik ishonchni pasaytiradi.


Ayrim sotuvchilar bolalarni xursand qiladigan “tasvirsiz” alternativa izlayapti: konstruktorlar, jigso shaklida geometrik detallar, qog‘oz o‘yin to‘plamlari. Lekin talab qo‘g‘irchoq darajasiga yetmayotgani aytiladi.

“Savdo oldindanoq past edi, endi umuman tushdi. Zo‘rg‘a tirik qolyapmiz”, degan ichki bozor savdogarlaridan biri Amu bilan suhbatda aytgan. Uning fikri boshqa ko‘plab mushtariysiz qolgan do‘kon egalarining kayfiyatini aks ettiradi.

Vaziyatni yengillashtirish uchun ayrimlar kichkina charxpalaklar, qog‘oz ucharlar va sharli to‘plamlar sotishga o‘tmoqda. Biroq bu turdagi tovarlar bolalar fantaziyasidagi qahramonlarni almashtira olmaydi, deyishadi ota-onalar

Qo‘g‘irchoqlar faqat o‘yin emas, bolaning ijtimoiy hissi rivojida ham muhim rol o‘ynaydi, deb ta’kidlayotgan mahalliy pedagoglar bilan bog‘liq muhokamalar ham yuz bermoqda. Taqiq uzoq davom etsa, bolalar taraqqiyotiga ta’siri bo‘ladimi-yo‘qmi savollari ko‘tarilmoqda.

Mahalliy muhitda ota-onalar ko‘pincha o‘zi qo‘lda chigirmaning yordamida matodan oddiy qug‘irchoq tikishga o‘tayotgani aytiladi. Bu usul hozircha rasman taqiqlanmagan, ammo jonliqqa o‘xshash tarzda yasalsa, bahs tug‘dirishi mumkin “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!