Pokiston hozirda ichki xavfsizlikning shafqatsiz ravishda yomonlashuviga guvoh bo‘lmoqda, 2025-yil iyuli esa so‘nggi yillardagi eng qonli oy sifatida tarixga kirmoqda.
Faqatgina iyul oyida 82 nafar xavfsizlik xodimi, jumladan, uch nafar mayor darajasidagi ofitserlar Balochiston va Xaybar-Paxtunxva (XP) viloyatlarida yuz bergan hujumlar, pistirma va o‘g‘irlashlar oqibatida halok bo‘lgan. Ushbu ikki hudud uzoq yillardan buyon separatistik zo‘ravonlik va islomiy jangarilikning markazi bo‘lib qolmoqda.
Nusxa aniq: Tehrik-i-Tolibon Pokiston (TTP) va baluch separatistik guruhlari o‘z harakatlarini kuchaytirdi va Pokiston xavfsizlik tizimiga qarshi muvofiqlashtirilgan, qonli hujumlarni amalga oshirmoqda.
Natijada mamlakat ayniqsa g‘arbiy viloyatlarida huquq-tartibotning izdan chiqishiga duch kelmoqda — bu yerda komendantlik soatlari joriy etilgan va ayrim hududlar hatto harbiylar uchun ham “kirish mumkin bo‘lmagan” zonalarga aylantirilgan.
Ikki tomonlama isyonlar, to‘xtovsiz qurbonlar
Pokiston armiyasi ayni damda rasmiylar tomonidan “ikki tomonlama isyon” deb atalayotgan tahdidga qarshi tarqoq holda kurash olib bormoqda.
TTP, 2021-yilda Tolibonning Afg‘onistonda hokimiyat tepasiga qaytishi bilan ruhlangan holda, XPda o‘z hujumlarini davom ettirmoqda. Baluch separatistlari esa Balochistonda bir necha bor yirik hujumlar amalga oshirib, yuqori lavozimli harbiylar va harbiylashtirilgan tuzilmalar xodimlarini o‘ldirmoqda.
So‘nggi bir necha hafta ichida mayor Anvar Kakar Kvettada o‘ldirildi, mayor Sayid Rabnavoz Tariq Avaranda separatistlarning o‘qi ostida jon berdi, mayor Ziyod Salim Avol esa Mastungda — Baloch jangariligi o‘choqlaridan birida halok bo‘ldi.
Bu hujumlar, jumladan, Balochiston Ozodlik Armiyasi (BOA) va Balochiston Ozodlik Fronti (BOF) tomonidan o‘z zimmasiga olingan bo‘lib, jangarilar safida razvedka va strategik muvofiqlashtirishning kuchayganini ko‘rsatmoqda.
Shu bilan birga, 20-iyul kuni Janubiy Vaziriystonda yetti nafar politsiyachi o‘g‘irlab ketildi — bu esa TTPning Pokiston qabilaviy hududlariga qadar kirib borganini yaqqol ifodalaydi.
“Kirish mumkin bo‘lmagan” zonalar va mahalliy nazoratning qulashiga yo‘l ochilishi
Yerda vaziyat shu darajada og‘irki, butun tumanlar hatto elit harbiy bo‘linmalar uchun ham “kirish mumkin bo‘lmagan” zonalar deb e’lon qilindi.
Razvedka hisobotlariga ko‘ra, eng zaif hududlarga Mastung, Avaran, Kalat, Kvetta atrofidagi joylar (Balochiston) hamda Orakzay, Janubiy Vaziriyston, Shimoliy Vaziriyston, Tank va Bajaur (XP) kiradi.
Bu hududlarning ko‘pchiligida xavfsizlik kuchlarining harakatini ta’minlash va tinch aholi orasida talafotlarni kamaytirish uchun komendantlik soatlari joriy etilgan.
Shunga qaramay, qo‘rquv harbiylar orasida yaqqol sezilmoqda: ayrim manbalarga ko‘ra, askarlar pistirma va portlovchi moslamalar ehtimoli yuqoriligi sababli ayrim joylarga kirishga jur’at etmayapti.
“Kirib bo‘lmaydigan zona” atamasi endi shunchaki ibora emas — bu Pokiston harbiylari o‘z nazoratini yo‘qotgan hududlarga rasman berilayotgan nomga aylangan.
O‘n yillik siyosat oqibatlari
Pokistondagi bugungi tartibsizlikni anglash uchun so‘nggi 50 yil ichidagi strategik qarorlarni ko‘zdan kechirish lozim.
1970-yillardan boshlab Pokiston harbiy elitalari o‘z tashqi siyosat doirasida Afg‘onistonda islomiy jangari guruhlarni qo‘llab-quvvatladi — bu Hindiston ta’siriga qarshi strategik chuqurlik yaratish maqsadida amalga oshirildi.
Bu siyosat 2001-yildan keyingi “terrorga qarshi urush” davrida ham Pokistonning Tolibonni yashirin va ochiq qo‘llab-quvvatlashi bilan davom etdi.
2021-yilda Tolibon Afg‘onistonda hokimiyatni egallagach, bu TTPga mafkuraviy va logistika jihatdan katta kuch berdi — hozir u Durand chizig‘i bo‘ylab deyarli to‘siqsiz harakatlanmoqda.
Bir paytlar Pokiston tomoni tomonidan parvarishlangan islomiy mafkura endi o‘sha davlatning o‘zini tahdid ostiga qo‘yayotgan yirtqichga aylangan.
Balochiston muammosi
Pokistonning eng katta va eng kam rivojlangan viloyati — Balochiston o‘n yillardan beri past intensivlikdagi nizolar girdobida.
So‘nggi oylar esa bu mojarolarning keskin kuchayishiga guvoh bo‘lmoqda.
Avtonomiya yoki to‘liq ajralish talab qilib kelayotgan baluch jangarilari endilikda taktik jihatdan zamonaviylashgan va harbiy yetakchilarga qarshi hujumlar uchun murakkab qurol va usullardan foydalanmoqda.
Faqat bir oy ichida Balochistonda uch nafar mayor darajasidagi harbiyning halok bo‘lishi Pokiston armiyasi saflarida titroq uyg‘otdi.
Bu o‘ldirishlar jangari harakatlar endi faqat chekka tog‘li hududlar bilan cheklanmay, shahar va yarim shahar hududlariga ham kirib kelganini ko‘rsatmoqda.
Vaziyatni yanada murakkablashtirayotgan holat — mahalliy aholining noroziligi bo‘lib, ular harbiylar ishtirokini ko‘pincha “bosqinchi” sifatida qabul qilmoqda.
Bu esa radikallashuv va isyon doirasini kengaytiradi, Pokiston esa bunga asosan kuch ishlatish bilan javob bermoqda — bu esa jarayonni faqat yomonlashtirmoqda.
Mintaqaviy saboq: Bangladesh uchun ogohlantiruvchi dars
Pokiston qon kechayotgan bir paytda, Hindistonning sharqiy qo‘shnisi — Bangladesh ham vaziyatni diqqat bilan kuzatishi kerak.
2024-yil avgustida Shayx Hasinaning hokimiyatdan ketishi va Muhammad Yunusning muvaqqat hukumat rahbari sifatida paydo bo‘lishi ortidan Bangladeshda ham ekstremistik faoliyat kuchaygani kuzatilmoqda.
Tahlilchilar fikricha, agar bu holat nazorat ostiga olinmasa, Bangladesh ham Pokistondek inqirozga yuz tutishi mumkin.
Tarixan Bangladesh zo‘ravon islomiylikka qarshi qat’iy siyosat yuritib kelgan. Hasina boshchiligidagi hukumat ekstremistik tarmoqlarni yo‘q qilgan va dunyoviy boshqaruvni saqlab qolgan edi.
Ammo Dhakadagi siyosiy kuchlarning so‘nggi almashinuvi ekstremistik elementlarni jur’atli qilmoqda.
Pokistonning hozirgi tanazzuli Bangladesh uchun ogohlantiruvchi dars bo‘la oladi: mafkuraviy ekstremizm siyosatga, xavfsizlik va jamiyatga singdirilsa, u ko‘p boshli ajdahoga aylanadi.
Geosiyosiy qurol sifatida foydali deb qaralgan kuch oxir-oqibat davlatning o‘ziga tahdid soladigan xavfga aylanishi mumkin — Pokiston bugun bunga jonli misol bo‘lib turibdi.
Qirra ostidagi davlat
2025-yil iyuli Pokiston ichki xavfsizlik tarixida burilish nuqtasi bo‘lib qoladi.
Halok bo‘lganlar soni, komendantlik soatlari, keng hududlarning harbiylar uchun ham kirish taqiqlangan joylarga aylanishi — bularning barchasi mamlakat chuqur inqirozda ekanini ko‘rsatmoqda.
Balochiston va Xaybar-Paxtunxvadagi ikki tomonlama isyon endi periferiyadagi mojarolar emas, balki asosiy xavfsizlik inqiroziga aylandi.
Harbiy kuchlar ko‘lamli safarbar etilganiga qaramay, hukumat bu tahdidga qarshi keskin choralar ko‘ra olmayapti — bu esa davlatning ichki jihatdan naqadar zaiflashganini namoyon etadi.
Oldinda nima kutayotgani noaniq. Ammo hozirning o‘zida aniq bo‘lgan narsa shuki, Pokistonning ichki tahdid darajasi nafaqat o‘zi uchun, balki butun Janubiy Osiyo uchun xavfli bosqichga yetib keldi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
