“Agar Stalin va uning tuzumi shunchalik yomon bo‘lgan bo‘lsa, nima uchun uning vaqtida kuchli olim va yozuvchilar ko‘p bo‘lgan-u, hozir esa yo‘q?”, degan “mantiqiy” savol bilan stalinizmni oqlamoqchi bo‘lishadi.
“Tizimli fikrlash” degan narsa bor. Unga ko‘ra, sabab va oqibatlar o‘rtasida vaqt omilini inobatga olish muhim, agar bir vaqtning o‘zida ikki hodisa yonma-yon turganini ko‘rsangiz, biri ikkinchisini keltirib chiqargan, degan xulosaga shoshilmang. Daraxt ekish va meva olish bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lmaydi.
Yuqoridagi savolda ham shu tarzdagi mantiqiy xatolik mavjud. Gap shundaki, o‘sha vaqtdagi olimlar va yozuvchilarni Stalin tarbiyalab chiqarmagan. Ular bolsheviklar inqilobidan oldingi davrning, fan va tafakkur “inqilobi” farzandlari edi. Umuman olganda, 19-asr o‘rtalaridan boshlab, 20-asr davomida fan va adabiyot sohasida G‘arbu-Sharq bo‘ylab katta sakrash ro‘y bergan edi.
Ilmiy-ma’rifiy meros bir avlodning o‘zida emas, balki, ketma-ket kelgan bir necha avlodlarda shakllanadi. Katta olimlar, yozuvchilar, ilm-fan institutlari o‘sishi faqat Sovet Ittifoqida emas Amerika, Germaniya, Fransiya davlatlarida ham xuddi o‘sha vaqtda kuchaygan edi. Turkiya, arab o‘lkalari, Janubiy Osiyoda ham sezilarli darajadagi ma’rifiy siljish o‘sha davrda kuzatilgan edi. O‘zimizdagi “besavodlikka qarshi kurash” jarayonini ham o‘limga mahkum qilingan jadidlar boshlab bergandi.
Stalin fan va ma’rifat sohasiga real hissasini qo‘shgani rost: qatag‘onlar, ideologik manqurtlash, erkin fikrni bo‘g‘ish, eng sara odamlarni o‘ldirib yuborish va hokazo. Buning haqiqiy mevasi ham darrov bilinmadi, eski mevali daraxtlar qurib, yangi yantoqlar o‘sib chiqdi va urchidi. Achchiq mevasini xozirgacha yeyapmiz.
Yosh bola ham tushunadigan haqiqat: hozir turgan yerimizga avval bosib o‘tilgan yo‘l bilan keldik. Hozir esa qaysi yo‘ldamiz? Qayoqqa qarab ketyapmiz? Tafakkur qilmaymizmi?
Eslatma: Muallif fikri tahririyat nuqtai nazarini ifodalamasligi mumkin.
Jamshid Muslimov
“Zamin” yangiliklarini “Vkontakti”da kuzatib boring
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi?
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosingMavzuga oid yangiliklar
Crocus teraktida ayblanayotgan tojikistonlik Dalerjon Mirzoyevning ota-onasi o‘g‘li haqida gapirdi
Vladimir Putin «Krokus»da sodir etilgan terakt uchun o‘ch olishga chaqirdi
Piyoda yurish va bog‘dorchilik bilan shug‘ullanish depressiyaga chalinishni 23 foizga kamaytiradi
Amerikalik olimlar barcha uchun birdek foydali jismoniy faollik turini aniqladi
Germaniyada maktab o‘quvchilari ommaviy ravishda islom dinini qabul qilmoqda
Velosipedda sayr qilish uchun 3 sabab: yoshartiradi, ozdiradi va umrni uzaytiradi
Toshkentda 02 kodli avtoraqamlar taxminan qachon paydo bo‘lishi aytildi
Rossiya dunyodagi birinchi vodorod yoqilg‘ili avtomobilni taqdim etdi
