Ko‘pchilik tuzni faqat taomning mazasini chiqaruvchi oddiy ziravor deb biladi va uni oshxonada qo‘shiladigan miqdor bilan chegaralaydi. Ammo aslida tuzning asosiy qismi inson organizmiga yarim tayyor mahsulotlar, kolbasa, chips, konserva, non va boshqa qayta ishlangan ovqatlar orqali kirib keladi. Shu sababli ko‘plab odamlar o‘zlari bilmagan holda me’yordan ikki-uch barobar ko‘proq tuz iste’mol qiladi.
Tuz organizm uchun zarur moddalardan biri bo‘lsa-da, uning ortiqchaligi qon hajmini oshirib, yurak va tomirlarga ortiqcha bosim beradi. Bu esa arterial gipertenziya, insult, yurak xuruji kabi xavfli kasalliklar rivojlanish ehtimolini bir necha barobar oshiradi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) kattalarga kunlik tuz miqdorini 5 gramm (bir choy qoshiq)dan oshirmaslikni tavsiya qiladi. Biroq tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik odamlar bu me’yorni ikki-uch barobargacha oshirib yuboradi. Masalan, dunyo bo‘yicha o‘rtacha kunlik natriy iste’moli 4310 mg bo‘lib, bu taxminan 10,78 gramm tuzga teng.
Yashirin tuz manbalari
Ko‘pchilik tuz iste’molini faqat oshxonadagi qo‘shilgan miqdor bilan o‘lchaydi, ammo uning katta qismi quyidagi mahsulotlardan keladi:
kolbasa va sosiskalar
konserva va tayyor taomlar
chips va tuzli yong‘oqlar
non va non mahsulotlari
Bu mahsulotlarda tuz miqdori ko‘pincha me’yordan bir necha barobar ortiq bo‘ladi.
Ortiqcha tuzning salomatlikka ta’siri
Qon bosimi oshishi – Natriy organizmda suvni ushlab qolib, qon hajmini ko‘paytirishi natijasida qon bosimi oshadi. Uzoq muddatli gipertenziya yurak xuruji, insult va buyrak yetishmovchiligi xavfini oshiradi. Ilmiy ma’lumotlarga ko‘ra, kunlik tuz miqdorini hatto 1 grammga kamaytirish qon bosimini pasaytiradi va yurak-qon tomir kasalliklar xavfini kamaytiradi.
Buyraklarga yuklama ortishi – Buyraklar ortiqcha natriyni siydik orqali chiqarish uchun ko‘proq ishlaydi. Bu ularning zo‘riqishiga, surunkali kasalliklar va tosh hosil bo‘lish xavfiga olib kelishi mumkin.
Suyak va mushaklar zaiflashuvi – Natriy ortiqcha bo‘lganda, suyaklardan kalsiy “yuvilib” chiqadi va osteoporoz xavfi oshadi. Mushaklarda esa kaliy-natriy muvozanati buzilishi tufayli spazm va kuchsizlanish kuzatilishi mumkin.
Oshqozon saratoni xavfi – Yuqori miqdordagi tuz oshqozon shilliq qavatini shikastlab, Helicobacter pylori bakteriyasi faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi. Bu esa yallig‘lanish, yara va saraton rivojlanishiga yo‘l ochadi.
Miya faoliyatiga ta’sir – Ortiqcha tuz qon tomirlarning elastikligini pasaytiradi, miyaga qon oqimini yomonlashtiradi va xotira, diqqat, fikrlash kabi kognitiv funksiyalarni susaytiradi. Ayrim tadqiqotlar bunday holat demensiya va Alsgeymer kasalligi xavfini ham oshirishini ko‘rsatgan.
Tuz iste’molini kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar
Tayyor mahsulotlar yorliqlaridagi tuz miqdoriga e’tibor bering
Taomga tuz o‘rniga ko‘kat va ziravorlar qo‘shing
Yarim tayyor va qayta ishlangan ovqatlarni iste’molini kamaytiring
Ortiqcha tuzdan voz kechish yurak, buyrak, suyak va miya salomatligini asrab, kelajakdagi ko‘plab xavfli kasalliklarning oldini oladi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
