Гарчи сўнгги икки йилдаги иқтисодий инқироз халқнинг амалдаги ҳукуматга қарши кайфиятини кучайтириб юборган бўлсада, Туркиянинг аксар аҳолиси мамлакат бошқарувида Ражаб Тоййиб Эрдоғандан бошқа номзод йўқлигига ишониб боряпти. Мухолифат партия аъзолари ҳам ўзлари истамаган ҳолда шундай фикрда. Аммо туркияликларнинг ўзига хос ўжарлиги ҳам бор: “ёмон бошқарса ҳам ўзимиздан бўлсин”, дейди. Ҳар қалай ижтимоий тармоқлардаги сайлов ҳақидаги сўровномаларни, сайловчиларнинг фикрларини кузатиб бориш жараёнида шундай хулосага келиш мумкин.
Масалан, Измир шаҳри аҳолисининг кўпчилиги сўлчилик ҳаракатини қўллаб-қувватлайдиган секуляр қатламдан иборат. Улар одатда ўз шаҳарларини, давлатларини Эрдоған каби диндор бошқаришини истамайди. Шаҳар ҳокимлиги учун сайловда ютиб чиқиш учун кучли номзод бўлиши шарт эмас, ЖХПдан кўрсатилган бўлса, кифоя, ўша киши ютиб чиқаверади. Шу сабабли нуфуз жиҳатидан Туркияда учинчи ўринда турадиган мазкур шаҳар инфратузилмаси у қадар ривожланмаган. Ҳар сафар кучли ёмғир ёққанда шаҳарни сел босаверади. Йўлларнинг ҳолати ҳам бошқа жойларга қараганда ёмон аҳволда.
Яна бир таҳлилий кўрсатувда ўтган сафарги сайлов пайтида амалдаги ва мухолифатдаги партияларнинг берган ваъдаларини қанчалик бажаргани таҳлил қилинди. Унда билдирилишича, ЖХП раиси Камол Қиличдорўғли ва унинг партиядоши Акрам Имомўғли Истанбул шаҳар ҳокимлигини қўлга киритса, “ўқувчиларни мактабга бепул транспортда ташиш”, деҳқонларга бепулга трактор ва электр энергия, метро йўлини икки баробарга ошириш каби бир қатор ваъдалар берилган. Сайловда ғалаба қозонганига қарамай, ЖХП вакиллари томонидан амалда уларнинг ҳеч бири бажарилмаган. Таҳлилий кўрсатувда Эрдоғаннинг сайлов дастуридан ўрин олган ишлар эса, қанчалик катта бўлсин, барчаси рўёбга чиққани келтирилади.
Кўпчилик тахмин қилганидек, сайловларда ғалаба қозониш ҳадисини олган Эрдоған бу сафар ҳам ўзининг “шахмат юриши”ни бошлади. Туркия президенти сайловлар арафасида июл ойида энг кам иш ҳақи даражаси оширилишини, апрелдан эса барча абонент гуруҳлари учун электр энергияси нархи 15 фоизга арзонлашишини билдирди. У, шунингдек, саноатчилар учун табиий газ нархининг 20 фоизга туширилишини қўшимча қилди. Ҳукумат, шунингдек, сўнгги ойларда бир қатор фуқароларнинг пенсия ёшини пасайтириб, 2,25 миллиондан ортиқ туркиялик ишчиларга зудлик билан нафақага чиқиш имконини берди.
Эрдоған тўхтамайди: бир ҳафталик фаоллик
- Газ ва электр энергиясига 15 фоизгача пасайтирилган тарифлар - 1 апрелдан кучга киради;
- Соҳа учун чегирма 20% га оширилди - 1 апрелдан амал қилади;
- Қурилаётган Оққўйу АЭСга ядро ёқилғисини юклаш 27 апрел куни амалга оширилади ва Туркиянинг электр энергиясига бўлган эҳтиёжининг деярли 10 фоизи қопланади;
- Қора денгиздан олинадиган табиий газ 20 апрелдан миллий тизимга уланади;
- Яна бир бор энг кам пенсия миқдори оширилди, энди у 7500 лира (таминан 390 доллар)га тенг. Аввалроқ, январ ойида энг кам пенсия миқдори 3500 лирадан 5500 лирага оширилган эди;
- Зилзиладан зарар кўрган Қаҳрамонмараш шаҳрида 7353 та турар-жой биноси ва 620 та қишлоқ уйига пойдевор қўйилди;
- Хатайда 22 минг 467 та турар-жой бинолари қурилиши бошланмоқда, шундан 3 минг 122 та турар-жой биносига пойдевор қўйилди;
- Хатай шаҳридаги 1500 ўринли 4 та турли шифохоналарда пойдевор қўйилди;
- Адияман шаҳрида 4431 та доимий уй-жой пойдевори қўйилди;
- Бу йил профессионал армия яна 30 минг кишига кўпайтирилади;
- 45 мингта янги ўқитувчилар ишга қабул қилинади;
- 1000 та янги кончилар ишга олиниши ҳақида эълон қилинди.
Бундан ташқари биринчи миллий автомобилнинг ҳам шу кунларда сотувга чиқарилгани ҳам Эрдоғаннинг яна бир “юриши” бўлди. Ушбу ҳаракатлар шубҳасиз мамлакат аҳолиси орасида амалдаги ҳукуматга бўлган ишончни кучайтиради.
“Кичик Эрбақон” билан келишув
Раҳматли Нажмиддин Эрбақон Ражаб Тоййиб Эрдоғаннинг устози бўлганини кўпчилик билса керак. Эрбақоннинг ўғли Фотиҳ ҳам Туркия сиёсий саҳнасида ўз ўрнига, ўз овозига эга бўлиб бормоқда. Отаси каби у ҳам миллий (диний) қарашларни илгари суради. Аввал у айни шу тушунчали кишиларни бирлаштирган Саодат партиясида эди. Ҳатто бир муддат раис маслаҳатчиси бўлиб ҳам ишлади. Айрим келишмовчиликлардан кейин у Саодат партиясидан чиқиб, 2018 йили Янгидан Фаровонлик (Янги Рафаҳ) партиясига асос солди. Қисқа муддатда ушбу партиянинг тарафдорлари кўпайиб, ҳозирги кунда Туркиянинг 81 та вилояти 800 туманида ўз бўлимларини очган. Ушбу партия 2020 йил 9 февралда Сакаря Демократия майдонида фаластинлик мусулмонларни қўллаб-қуватлаш учун “Қуддус митинги”ни ташкил қилгани катта шовшувларга сабаб бўлди.
Фотиҳ Эрбақон сайловда Ражаб Тоййиб Эрдоған раҳбарлигидаги Жумҳур иттифоқини қўллайдиган бўлди. Табиийки бир қатор шартлар эвазига. Куни кеча Эрдоған шахсан ўзи Янгидан Рафаҳ партиясининг бош офисига ташриф буюрди. Бир соатдан ортиқ суҳбатдан кейин Фотиҳ Эрбақон бир қатор изоҳлар берди.
“Биз ўз тамойилларига эга партия сифатида ўлкамизни, давлатимизни миллий-диний қарашларга қарши бўлган “Олтилик” иттифоқига қолиб кетмаслиги учун муҳим қадам ташладик. Жумҳур иттифоқига кириш, бу диний ва миллий қарашларимизни кафолатлаш демакдир”, деди. Эндиликда мазкур партиянинг кўп минг сонли тарафдорлари президентлик сайловида Эрдоғанга овоз беради. Бу “раис”нинг имкониятларини ошириб юбориши муқаррар.
Президент Эрдоған Буюк Бирлик партияси (ББП) Бош қароргоҳига келиб, партия раиси Мустафо Дастижи билан ҳам учрашди. Матбуотга ёпиқ тарзда ўтган учрашувдан сўнг Дастажи БПП Жумҳур иттифоқига қўшилганини айтиб, ўз сиёсий тарафдорларининг 14 май кунги сайловда Ражаб Тоййиб Эрдоғанга овоз беришини таъкидлади.
Шу билан бирга БПП раиси кўпгина аҳоли томонидан айтилаётган фикрни қўллаб-қувватлаган сиёсатчи бўлди. Унинг таъкидлашича, “Олтилик” иттифоқи ПКК террор гуруҳи билан “тили бир” ХДП ҳамкорлиги Туркия келажаги учун хавотирли.
"Нега Америка Эрдоғаннинг давлат бошқарувида давом этишини эмас, “Олтилик” иттифоқининг ғалаба қозонишини хоҳлайди? Чунки "Бизнинг жанубимизда бошқаси ўрнига PYD (террор гуруҳи) пайдо бўлади" деган Қиличдорўғлини президент сифатида кўрмоқчи. Худди шундай Европа ҳам маҳаллий ҳукуматни алиштириш тарафдори эканини айтди. Буларнинг мақсади Туркияни бўлиб юборишдир" деди БПП раиси.
Буни қарангки, куни кеча Туркия мухолифати етакчиси Камол Қиличдорўғли АҚШнинг Туркиядаги элчиси Жефф Флаке билан учрашди. Бу ҳолат мухолифат лидерининг “америкапараст”лиги ҳақидаги гап-сўзларни баттар кучайтириб юборди.
Дарҳақиқат, Қиличдорўғли ХДП раиси билан учрашганидан сўнг мамлакатдаги сиёсий рейтинги тушиб кетди. Минглаб “Олтилик” иттифоқи тарафдорларини ўз фикрларини ўзгартириб, Эрдоғанни қўллаб-қувватлаш ҳақида баёнот бермоқда. Масалан, таниқли турк сиёсатчиси Ёвуз Ағиралиўғли мухолифат иттифоқининг курдпараст ХДП билан ҳамкорлигига норозилик сифатида мухолифатдаги Яхшилик (ИЙИ) партиясини тарк этди. Узоқ вақт давомида Ағиралиўғли Яхшилик (ИЙИ) партиясининг иккинчи шахси ва партиянинг диний-консерватив қанотининг норасмий вакили ҳисобланган.
“Ҳийла ва ёлғон гапириб ғалаба қозонгандан кўра, [сайловда] ростгўй бўлиб ютқазган маъқул. Биз террор соя соладиган жойга бориб турмаймиз, - деди у курдпараст ҲДП ва унинг Туркияда террорчи ташкилот сифатида тан олинган Курдистон Ишчилар партияси билан алоқалари ҳақида гапириб.
Эрдоған “евроосиёлик”лардан воз кечди
Туркиянинг Евроосиё Ватан партияси раҳбари Доғу Перинчек бугун шундай деди: “Мен чоршанба куни Президент Ражаб Тоййиб Эрдўғонга Ватан партиямизнинг ҳукмрон иттифоққа қўшилиши ҳақидаги илтимосимни етказдим. Бизнинг илтимосимиз рад этилди. У [Эрдоған] биздан ҲУДА [Курд исломий партияси]ни афзал кўрди. Улар мустақиллик, хавфсизлик йўлини эмас, балки АҚШга бўйсуниш йўлини танладилар”.
Ушбу партия мамлакатда евроосиёчилик ғояларини тарғиб қилувчи етакчи сиёсий кучлардан бири бўлиб, россияпараст саналади. Шу ойда таниқли рус сиёсатчиси Александр Дугин ўз мақоласида Эрдоғанни Ватан партиясини Жумҳур иттифоқига қабул қилишга чақирганди.
Март ойи ўрталарида курдларнинг ҲУДА партияси бўлажак сайловлар олдидан Эрдоғаннинг ҳукмрон иттифоқини қўллаб-қувватлаш қарорини эълон қилганди.
“Биз курд миллатчи партияси эмасмиз. Биз мусулмонмиз ва бизга барча мусулмонлар биродардир. Биз мусулмонмиз ва биз учун бир халқнинг бошқа халқ устидан ҳукмронлиги қабул қилиниши мумкин эмас, биз бировнинг халқини бошқалардан устун билмаймиз. Биз мусулмонлар учун ҳамма одамлар тенг. Миллатчилик бизга Европадан келган заҳарли мафкурадир”, деди курдларнинг ҲУДА партияси вице-президенти Серкан Раманли телевидениега берган интервьюсида.
Эътиборлиси, курд партияси сиёсатчиси Ражаб Эрдоғаннинг 2013 йилдаги машҳур сўзларига ишора қилди: “Ҳеч ким турк ва курд тилларига қарши чиқмаслиги керак. Биз ҳар хил миллатчиликни оёқ ости қилган ҳукуматмиз”.
Хулоса сифатида айтадиган бўлсак, Эрдоған номзодини қўллайдиган сиёсий партиялар сони ортиб бормоқда.
Дарвоқе, Олий сайлов кенгаши (ОСК) Ражаб Тоййиб Эрдоғаннинг президент номзодлигига билдирилган эътирозлар бир овоздан рад этилганини билдирди. Шунингдек, ОСК 1 апрель, шанба куни соат 14:00 дан бошлаб Президентликка номзодларнинг сайлов бюллетенидаги ўринларини аниқлаш учун қуръа ташланишини билдирди.
Абдулазиз Муборак
Манба: Azon.uz
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
