807
Ўтган мартадагидек бунга сабаб жуда кўп, лекин уларнинг бирортаси конкрет эмас. Афтидан, рублнинг барқарорлигини қўллаб-қувватлашга футур етганга ўхшамоқда. Бу нимага олиб келади?
Журналист ва иқтисодий шарҳловчи Татяна Рибакова ўз фикрлари билан бўлишди.
Пайшанба куни Россия рубли антрекорд ўрнатди: доллар 6 июл кунги максимумдан ҳам ошиб, 94 рубллик кўрсаткични урди.
Таҳлилчилар ўтган марта санаб ўтилган сабабларни яна тилга ола бошлашди: экспорт даромадлари пасайгани фонида импортнинг ошиши валюта тақчиллигини келтириб чиқаргани; уруш даврида 253 млрд доллар ёки ЯИМнинг 13 фоизига етган капиталнинг оқиб чиқиб кетиши; экспортчилар солиқ тўлаш учун валюта сотадиган солиқ даврининг якунлангани. Бироқ бу омиллар аввал ҳам таъсир қилиб келган, аммо рубл мустаҳкамланишда давом этганди. Боз устига, солиқ даври 28 июлда тугаган бўлса-да, рубл 26 июлдан бошлаб қадрсизлана бошлади.
Янада ўзига хос сабаблар ҳам бор
Масалан, РФ Молия вазирлигининг маълумотларига кўра, июл ойида Россия нефтининг ўртача нархи баррелига 64,37 долларга етган, гарчи бир ой муқаддам 55,28 доллар бўлган эса-да. Кузатувчиларга кўра, Молия вазирлиги бу ҳолда бюджет қоидасига кўра валюта харид қилишни қайтадан бошлаши керак эди: идора пайшанба куни валютани 7 августдан бошлаб харид қилишини ваъда қилиб тегишли ҳужжатни эълон қилган, гарчи аввалроқ рублга қўшимча босим қилинмаслиги учун валюта хариди амалга оширилмаслигини эълон қилган эди. Шундан сўнг рублнинг қулаши давом этди.
«Экономика в кармане» Telegram-каналининг қайд этишича, нефт нархи ошиши импорт ҳажмининг таназзули билан давом этди: кўрсаткич суткасига 900 минг баррелдан кўпроқни ташкил этган. Бутун таназзул Осиё ҳиссасига тўғри келган – улар Россиядан сезиларли даражада камроқ нефт харид қила бошлашган, айниқса Ҳиндистон. Экспорт камайдими — экспорт тушумлари ҳам камаяди, гарчи нархлар ошган бўлса ҳам.
Афтидан, рубл таназуллининг бош фарази тасдиқланмоқда: валюта тақчиллиги. Ҳар қандай валюта билан боғлиқ тақчиллик.
Унутмаслик керакки, ўша Ҳиндистон банкларида Россия нефтчиларига етказиб берилган нефт учун тўланиши керак бўлган миллиардлаб пуллар ҳинд рупияларида тўпланиб ўтибди, уларни ҳозир конвертация қилиш имконсиз. Гарчи РФ МБ ички бозорда 1,7 млрд рубллик юан сотган бўлса ҳам, ҳозирча рублга бунинг таъсири асло сезилмади.
Сабаб оддий валюта етишмовчилигида эканига 2023 йилнинг июлида Россияда муомалада бўлган нақд пуллар миқдори 388,7 млд рубга етгани тўғрисидаги статистика ҳам гувоҳлик бериб турибди — бу ўтган йилнинг шу даври (97,7 млрд рубл)га нисбатан 4 баробар кўп. Марказий банк бу таътиллар мавсуми бошлангани ва «қўшиб олинган» ҳудудларда нақд пуллар билан ҳисоб-китоб қилинаётгани билан боғламоқда.
Бироқ бунда валюта харид қилиш ҳам кам рол ўйнамаган, деган тахминлар бор: айримлар нақд доллар ва евро харид қилишган, иккинчилари — нақд кўринишда бўлмаган юан, учинчилари эса тўплаган рублларини сотиб, маблағларини чет элга олиб чиқишган. Июл ойи бошларида таназзулга учраганидан сўнг рублнинг ожизгина тикланиши, янги сафарбарлик тўғрисидаги миш-мишлар РФ Давлат думаси томонидан қабул қилинган янги қонунлар билан бирга одамларни активларини рублда сақлаб туриш истагидан воз кечишга мажбур қилди.
Афтидан, рублнинг мустаҳкамланиш даври ниҳояланганга ўхшаяпти. Энди нима бўлади?
Биринчидан, инфляция кучаяди. У август ойидан бошлаб ўса бошлаган, пишиқчиликдаги арзон мева-сабзавотлар мавсуми тугагач, ўсиш суръатлари янада тезлашишини кутиш мумкин — қачонки ўртача россияликнинг истеъмол саватчасида маҳсулотлар катта ўрин эгаллай бошлагач, ўша кўп тилга олинган «боршч тўплами» муҳим инфляцион омилга айлана бошлагач. Бу ерга рублнинг девалвацияси ва санкцияларга чап бериш қимматга тушаётгани сабабли импорт қилинаётган товарларнинг нахларини ошириш режалаштирилаётганини ҳам қўшинг. Россияда ишлаб чиқарилаётган миллий товарлар нархининг ошиши ҳам кутилмоқда — бозорнинг монополлашгани, ҳар қандай миллий маҳсулотда импорт хомашё ва бутловчи қисмлар улуши катталиги туфайли.
Бу манзарага Украинада жанг қилаётганлар ва уларнинг оиласига тўланадиган тўловлар, мудофаа соҳаси ва кадрлар етишмовчилигига дучор бўлиб турган кўплаб соҳаларда ойлик маошларнинг оширилишини ҳам қўшинг. Росстат ярим йил ичида фуқаролар даромадлари 4,7 фоизга ошганини қайд этди.
Тўғри, Росстатнинг ҳисоб-китоб усули ҳам шубҳадан холи эмас, бироқ президент Путиннинг фуқаролар даромадларини ошириш тўғрисидаги топшириғидан сўнг статистик идора ўз баҳолашларини қайта кўриб чиқиб, кўрсаткични 44 баробарга оширган — 0,1 фоиздан 4,7 фоизгача. Бироқ, нима бўлганда ҳам, аҳолининг маълум бир гуруҳлари пулларни олишмоқда — айрим ҳолатларда, айниқса уруш қатнашчилари билан боғлиқ ҳолларда бу пуллар улар ҳар қачон олиб келганидан ҳам каррасига кўпроқ. «Қутуртирадиган» дея аталаётган миқдордаги бу пуллар мутлақо кутилмаган нарсаларга сарфланмоқда. Бу пуллар аксарият ҳолларда пулни оқилона ишлата оладиган, сармоя қила оладиганларнинг қўлига тушмаяпти. Бу ҳам инфляциянинг муҳим омилларидан бирига айланмоқда.
Иккинчидан, Марказий банк қўл қовуштириб ўтира олмайди. Идора анчадан буён иқтисодиёт қизиб кетаётганидан, вазиятни изига туширишга бир ўзининг кучи етмаслигидан огоҳлантириб келади. Албатта, МБнинг асосий ставкаси яна оширилса керак — инфляция тезроқ ўса бошласа, бу воқеа режали йиғилишдан аввалроқ ҳам содир бўлиши мумкин. Яқин кунлар ичида МБ бозорга юанларни сотиб чиқиш қилса керак, бироқ бу ҳаракат ҳам мавжуд омиллар тўплами билан рублга кўп ҳам ёрдам бера олмаса керак. Рублга кўпроқ нефт нархининг ошиши ёрдам бера олади, бироқ бу ерда ҳам ҳаммаси нарх ўсишидан олинадиган қўшимча даромадлар экспорт ҳажмининг камайиши туфайли йўқотишларнинг ўрнини нечоғлик қоплай олишига боғлиқ. Нима бўлганда ҳам, бу ерда умид бошқа нарсалардан кўра каттароқ.
Ҳар қандай ҳолатда рублни бундан буёғига кучли мустаҳкамланиш кутмаётганини мавжуд реаллик деб тан олишга тўғри келади.
Доллар ва евро курслари бундан буён ҳам фақат танаффусларда бироз барқарорлашиб, сакраб-сакраб ўса бошлайди. Агар валютани чет элга олиб чиқиб кетиш қоидалари қатъийлаштириш ёки Россия молия тизими янада кучлироқ иҳоталаш каби чоралар қўлланилмаса.
Иккинчи ҳол ҳозирча анча реал кўринишга эга: «Тинкофф» банки ва «Юнистрим» тўлов тизимига жорий қилинган санкциялар «масофдан туриб ишловчилар»га Россиядан пул олишнни қийинлаштириб юборган.
Хўш, буёғига нима қилиш керак?
Анъанавий маслаҳат — кескин ўсиш шароитида валюта харид қилмаслик лозим, бунинг учун рублнинг мустҳкамланиши ва курс барқарорлашуви даврини кутиш керак. Яхшиси бир маромда, бир неча бор доллар харид қилиш керак, чунки энг афзал курсни барибир аввалдан топиб бўлмайди. Жорий харажатлар учун пулларни рублда қолдираверган маъқул.
Дарвоқе, Россия фонд бозори ҳеч нарсага эътибор бермасдан ўсишда давом этмоқда. Тўғрироғи, бўлаётган ишлар шарофати туфайли ўсмоқда: рублнинг кучсизланиши инвестицион воситаларнинг чеклангани билан бирга уни инвестиция учун муқобиллардан холи усулга айлантирмоқда. Бу нарса турк лирасининг девалвацияси чоғида Туркия фонд бозори ва санкциялар жорий қилинганда Эрон фонд бозори билан ҳам рўй берган.
Ушбу сатрлар ёзилаётганида Москва фонд бозорида долларнинг курси 95,68 рубл миқдорида қайд этилган эди. Орада доллар 96 рубллик чегарани ҳам бир забт этди.
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!
12:52, 17-04-2025
