Эрон–Исроил уруши: ҳақиқий иттифоқчилик ва ёлғизлик сабоқлари

Сўнгги ҳафтада дунёнинг энг кўп муҳокама қилинаётган воқеаларидан бири – Исроил ва Эрон ўртасидаги бевосита уруш. Илгарилари бу икки давлат ўртасидаги тўқнашувлар асосан прокси кучлар ёрдамида кечар, фронтда юзма-юз тўқнашув деярли кузатилмасди. Аммо бу сафар вазият бутунлай бошқача: прокси кучлар яксон қилинди ва эндиликда икки томон майдонда, тўғридан-тўғри тўқнашмоқда. Бу тарихда илк бор Эроннинг душманига қарши ёлғиз қолганини ва ҳақиқий иттифоқчилар қиймати қандай эканини намоён қилди.

Жанг бошланганда дунё сиёсатчилари ва таҳлилчилари доимо «иттифоқчи» сўзига кўп эътибор қаратишади. Сабаби, ҳеч бир давлат ўз-ўзига таяниб, катта урушларни ялғиз юта олмайди. Россиянинг сўнгги йиллардаги тажрибаси бунга яққол мисол: бир замонлар Совет иттифоқидай қудратли давлатнинг вориси бўлган Москва, энди қўшнисига қарши урушда ҳатто Шимолий Кореядан қурол харид қилишга мажбур бўлди.

Исроилнинг кучли иттифоқчилари ва Эроннинг ёлғизлиги

Яқинда бошланган Исроил–Эрон тўқнашувида ҳам иттифоқчилик мавзуси яна марказга чиқди. Исроилга кучли ёрдамчи сифатида АҚШ қатнашиб, ракеталарни тўхтатиш, разведка ва техника жиҳатидан жиддий ёрдам берди. Бошқа томондан қарасак, Эрон айнан шундай оғир паллада якка ўзи жанг қилишга мажбур бўлмоқда. АҚШ бошқа бирор фронтда тўғридан-тўғри иштирок этмаган бўлса-да, унинг қўллови Исроил учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга.

Эрон эса, айниқса сўнгги йилларда Москва билан муносабатларини мустаҳкамлаган, ҳатто Украина урушида Россияга дрон ва қурол етказиб берган бўлса-да, айнан шу ҳал қилувчи дамда Россия томонидан реал ёрдам ололмаяпти. Бу ҳолат нафақат Эрон, балки бошқа минтақавий кучлар учун ҳам жиддий сабоқ бўлаётгани шубҳасиз.

Россиянинг ролини таҳлил қиламиз

Эрон учун Россиянинг ёрдами аввало ҳаво мудофаа тизими ва ҳарбий авиация соҳасида жуда муҳим эди. Чунки Исроил ҳужумлари олдидан Эрон мудофаа тизимлари Моссад агентлари томонидан заифлаштирилди, натижада Исроил самолётлари деярли қаршиликсиз учиш имкониятига эга бўлди. Агар Москва ўзининг замонавий мудофаа тизимлари ёки қирувчи самолётларини Эрон ихтиёрига берганида, фронтда вазият тамоман бошқача тус олиши мумкин эди.

Бироқ Россия бу ҳаракатни амалга оширмаяпти. Биринчидан, Украинадаги уруш туфайли барча эътибор ва ресурслар шу фронтга қаратилган. Донбасс ва Украина шарқидаги мураккаб вазият Россияга бошқа фронтларда катта ҳарбий қўллаб-қувватлаш имконини камайтириб қўйди. Иккинчидан, Сурияда Асад режими қулаганидан сўнг, минтақадаги Россия таъсири ҳам кескин камайди. Суриядаги авиабазалар амалан самарасиз бўлиб қолди.

Дипломатик майдондаги ўринлар ва Кремл позицияси

Фақат ҳарбий ёрдам эмас, Россия дипломатик майдонда ҳам Эрон учун катта қувват бўлиши мумкин эди. Путин ва Нетаняҳунинг шахсий муносабатлари, Россиянинг яҳудий диаспораси билан алоқалари эътиборга лойиқ. Бундай вазиятда Кремл аниқ позиция эгаллашга шошилмаяпти — бир томонда стратегик шерик Эрон, иккинчи томонда эса яҳудийлар давлати бўлган Исроил. Путин яҳудий халқининг фожиали тарихи ҳақида кўп марта алоҳида қайд этган. Шу боис Москва бу урушни ўзиники деб қабул қилмаяпти ва очиқ ёрдамдан тийилмоқда.

Россиянинг ташқи сиёсатдаги пассивлиги ва сабаблар

Охирги йилларда Россиянинг ташқи сиёсатдаги пассивлиги яна кўзга ташланмоқда. 2022 йилдан буён Украина билан урушда ўзининг асосий кучларини йўқотди. Озарбойжон – Арманистон можаросида Москва ёрдам бериш ўрнига Арманистонни танқид қилди, Қорабоғдаги вазиятга аралашмади. Суриядаги Асад режими эса Россиянинг минтақавий нуфузи сўнганини яққол кўрсатди. Энди эса Эрон–Исроил урушида Москва жонкуяр иттифоқчи сифатида чиқишдан бош тортмоқда.

Хулоса: Уруш ва иттифоқчиликнинг ҳақиқий синови

Бу воқеалар глобал сиёсатда янги сабоқ: ҳеч бир давлат, ҳеч бир лидер мутлақ иттифоқчига тўлиқ суяна олмайдиган, ҳар ким фақат ўз манфаатини биринчи ўринга қўядиган давр бошланди. Бугунги кунда уруш майдонида ёрдам беришни ваъда қилган иттифоқчи, эртага оғир кунда «катта хавотир» билдириш билан кифояланиши мумкин. Шунинг учун ҳар бир давлат — Эронми, Украинами, ёки бошқа бир ҳудуд — узоқни кўзлаб, стратегиясини янгилаши, манфаатларини ўз кучи ва имконияти билан ҳимоя қилишга тайёр бўлиши лозим.

Иттифоқчилик, содиқлик, қўллаб-қувватлаш вафосига ишонган замонлар орқада қолмоқда. Янги реал сиёсат даврида ҳамма авваламбор ўз тақдири учун ўзи масъул. Уруш ҳақиқий дўстлар ва иттифоқчилар синови эканини яна бир бор амалда исботлади. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!