Eron–Isroil urushi: haqiqiy ittifoqchilik va yolg‘izlik saboqlari

So‘nggi haftada dunyoning eng ko‘p muhokama qilinayotgan voqealaridan biri – Isroil va Eron o‘rtasidagi bevosita urush. Ilgarilari bu ikki davlat o‘rtasidagi to‘qnashuvlar asosan proksi kuchlar yordamida kechar, frontda yuzma-yuz to‘qnashuv deyarli kuzatilmasdi. Ammo bu safar vaziyat butunlay boshqacha: proksi kuchlar yakson qilindi va endilikda ikki tomon maydonda, to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qnashmoqda. Bu tarixda ilk bor Eronning dushmaniga qarshi yolg‘iz qolganini va haqiqiy ittifoqchilar qiymati qanday ekanini namoyon qildi.

Jang boshlanganda dunyo siyosatchilari va tahlilchilari doimo «ittifoqchi» so‘ziga ko‘p e’tibor qaratishadi. Sababi, hech bir davlat o‘z-o‘ziga tayanib, katta urushlarni yalg‘iz yuta olmaydi. Rossiyaning so‘nggi yillardagi tajribasi bunga yaqqol misol: bir zamonlar Sovet ittifoqiday qudratli davlatning vorisi bo‘lgan Moskva, endi qo‘shnisiga qarshi urushda hatto Shimoliy Koreyadan qurol xarid qilishga majbur bo‘ldi.

Isroilning kuchli ittifoqchilari va Eronning yolg‘izligi

Yaqinda boshlangan Isroil–Eron to‘qnashuvida ham ittifoqchilik mavzusi yana markazga chiqdi. Isroilga kuchli yordamchi sifatida AQSH qatnashib, raketalarni to‘xtatish, razvedka va texnika jihatidan jiddiy yordam berdi. Boshqa tomondan qarasak, Eron aynan shunday og‘ir pallada yakka o‘zi jang qilishga majbur bo‘lmoqda. AQSH boshqa biror frontda to‘g‘ridan to‘g‘ri ishtirok etmagan bo‘lsa-da, uning qo‘llovi Isroil uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Eron esa, ayniqsa so‘nggi yillarda Moskva bilan munosabatlarini mustahkamlagan, hatto Ukraina urushida Rossiyaga dron va qurol yetkazib bergan bo‘lsa-da, aynan shu hal qiluvchi damda Rossiya tomonidan real yordam ololmayapti. Bu holat nafaqat Eron, balki boshqa mintaqaviy kuchlar uchun ham jiddiy saboq bo‘layotgani shubhasiz.

Rossiyaning rolini tahlil qilamiz

Eron uchun Rossiyaning yordami avvalo havo mudofaa tizimi va harbiy aviatsiya sohasida juda muhim edi. Chunki Isroil hujumlari oldidan Eron mudofaa tizimlari Mossad agentlari tomonidan zaiflashtirildi, natijada Isroil samolyotlari deyarli qarshiliksiz uchish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Agar Moskva o‘zining zamonaviy mudofaa tizimlari yoki qiruvchi samolyotlarini Eron ixtiyoriga berganida, frontda vaziyat tamoman boshqacha tus olishi mumkin edi.

Biroq Rossiya bu harakatni amalga oshirmayapti. Birinchidan, Ukrainadagi urush tufayli barcha e’tibor va resurslar shu frontga qaratilgan. Donbass va Ukraina sharqidagi murakkab vaziyat Rossiyaga boshqa frontlarda katta harbiy qo‘llab-quvvatlash imkonini kamaytirib qo‘ydi. Ikkinchidan, Suriyada Asad rejimi qulaganidan so‘ng, mintaqadagi Rossiya ta’siri ham keskin kamaydi. Suriyadagi aviabazalar amalan samarasiz bo‘lib qoldi.

Diplomatik maydondagi o‘rinlar va Kreml pozitsiyasi

Faqat harbiy yordam emas, Rossiya diplomatik maydonda ham Eron uchun katta quvvat bo‘lishi mumkin edi. Putin va Netanyahuning shaxsiy munosabatlari, Rossiyaning yahudiy diasporasi bilan aloqalari e’tiborga loyiq. Bunday vaziyatda Kreml aniq pozitsiya egallashga shoshilmayapti — bir tomonda strategik sherik Eron, ikkinchi tomonda esa yahudiylar davlati bo‘lgan Isroil. Putin yahudiy xalqining fojiali tarixi haqida ko‘p marta alohida qayd etgan. Shu bois Moskva bu urushni o‘ziniki deb qabul qilmayapti va ochiq yordamdan tiyilmoqda.

Rossiyaning tashqi siyosatdagi passivligi va sabablar

Oxirgi yillarda Rossiyaning tashqi siyosatdagi passivligi yana ko‘zga tashlanmoqda. 2022 yildan buyon Ukraina bilan urushda o‘zining asosiy kuchlarini yo‘qotdi. Ozarboyjon – Armaniston mojarosida Moskva yordam berish o‘rniga Armanistonni tanqid qildi, Qorabog‘dagi vaziyatga aralashmadi. Suriyadagi Asad rejimi esa Rossiyaning mintaqaviy nufuzi so‘nganini yaqqol ko‘rsatdi. Endi esa Eron–Isroil urushida Moskva jonkuyar ittifoqchi sifatida chiqishdan bosh tortmoqda.

Xulosa: Urush va ittifoqchilikning haqiqiy sinovi

Bu voqealar global siyosatda yangi saboq: hech bir davlat, hech bir lider mutlaq ittifoqchiga to‘liq suyana olmaydigan, har kim faqat o‘z manfaatini birinchi o‘ringa qo‘yadigan davr boshlandi. Bugungi kunda urush maydonida yordam berishni va’da qilgan ittifoqchi, ertaga og‘ir kunda «katta xavotir» bildirish bilan kifoyalanishi mumkin. Shuning uchun har bir davlat — Eronmi, Ukrainami, yoki boshqa bir hudud — uzoqni ko‘zlab, strategiyasini yangilashi, manfaatlarini o‘z kuchi va imkoniyati bilan himoya qilishga tayyor bo‘lishi lozim.

Ittifoqchilik, sodiqlik, qo‘llab-quvvatlash vafosiga ishongan zamonlar orqada qolmoqda. Yangi real siyosat davrida hamma avvalambor o‘z taqdiri uchun o‘zi mas’ul. Urush haqiqiy do‘stlar va ittifoqchilar sinovi ekanini yana bir bor amalda isbotladi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!