"Қўлбола совитгич: Қандаҳор ҳайдовчиларининг ижодий топилмаси"

Қандаҳор шаҳридан келаётган бир видеорепортаж жаҳон интернет майдонида катта қизиқиш уйғотди — бу сафар афғон такси ҳайдовчилари томонидан иссиқ ва қуруқ иқлимга қарши курашда яратилган нодир ва ижодий ечим ҳақида гап кетмоқда.

Янги технологияларсиз, мураккаб кондиционерларсиз, ҳатто электр таъминоти узлуксиз бўлмаган бир муҳитда ҳам инсон ақли ва амалий фикрлаш афзалликни намоён этади. Афғонистоннинг жанубий шаҳри Қандаҳорда ҳарорат мунтазам равишда 40°С (104°Ф) даражадан ошиб кетади. Ушбу энг иссиқ кунларда такси ҳайдовчилари томонидан ясалган ўзгача ҳаво совитиш тизимлари одамларни ҳайратда қолдирмоқда.

Асфальт тўлиб турган кўчаларда ҳаракатланаётган сариқ рангли таксиларнинг юқори қисмида қизиқарли, худди баррел (бочкалик) шаклдаги қурилмалар жойлаштирилган. Уларга ўхшаш ҳеч қандай кондиционерлар бозорда учрамайди. Аммо ҳайдовчиларнинг айтишича, бу содда ва иқтисодий ечим одатий автомобил кондиционерларидан ҳам самарали.

Абдул Бари исмли ҳайдовчи АФП ахборот агентлигига берган интервюсида шундай дейди:
"Бу қўлбола совитгич [ўрнатилган] кондиционердан яхшироқ. Кондиционер фақат олдинги қисмни совутади. Лекин бу қурилма бутун салонга тенг ҳаво тарқатади."

Видеодаги лавҳаларда Абдул Бари таксининг ойнасига совитгичнинг ҳаво чиқарувчи трубасини скотч орқали маҳкамлаётгани, ёрдамчиси эса унинг устки қисмига қурилмани қотирётганини кўриш мумкин. Бу совитиш тизими сув орқали ишлайди. Ҳар куни икки марта сув қўшиш талаб қилинади.

"Бироз оворагарчилик бор, лекин мен учун яхши ишлайди," – дейди у.

Бир неча йилдан бери шундай ечимлардан фойдаланаётган Гул Муҳаммад исмли бошқа ҳайдовчи эса шундай дейди:
"Машиналарнинг асли кондиционерлари ишламаган. Ремонт қилиш жуда қиммат. Шунинг учун бир техник ёрдамида махсус совитиш қурилмаси тайёрлатдим."

Унинг айтишича, бундай қурилмани ясашга 3,000 афғони ($43) сарфланган. Бу эса кўпчилик ҳайдовчилар учун жуда арзон ва қулай ҳисобланади.

Йўловчилар ҳам бу лайфхакни олқишламоқда. 19 ёшли Норуолла исмли йўловчи шундай деди:
"Агар салонда совитгич бўлмаса, жуда қийин бўлади. Мен ҳатто доим ёнимда иссиққа қарши дорилар олиб юраман. Яқинда иссиқдан хасталаниб, ўзига ИВ система қўйдирдим."

Бу йил апрелдан июнгача Афғонистонда энг иссиқ баҳор қайд этилди. Бир вақтнинг ўзида бутун мамлакат бўйлаб қаттиқ қурғоқчилик тарқалмоқда. Бу эса қишлоқ хўжалиги, чорвачилик ва қишлоқ аҳолисининг ҳаётига салбий таъсир кўрсатмоқда.

БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилотига кўра, ҳозирги иқлим ўзгариши Афғонистондаги гуманитар инқирозни янада кучайтирмоқда.

Таъкидлаш жоизки, Афғонистон 2021 йил августидан бери, яъни Толибон ҳокимиятга келганидан сўнг, БМТнинг иқлим ўзгаришига оид музокараларидан четда қолмоқда. Бу эса мамлакат аҳолисини халқаро ёрдамдан узоқлаштирмоқда.

Шундай бўлса-да, афғон халқининг бу каби ижодкорона ёндашуви, ҳатто оғир шароитда ҳам, инсон ақлининг кучи ва умид билан яшаш қобилиятини кўрсатмоқда. Қандаҳорлик ҳайдовчиларнинг сув ва шотисдан ясалган "қўлбола кондиционерлари" нафақат салқинлик, балки келажакка ишонч рамзига айланмоқда.

Бу муаммо ва ечимлар ҳақида гап кетганда, афғон халқи яна бир бор бутун дунёга – бир томондан, иқлим ўзгариши каби глобал муаммоларга дуч келаётганини, иккинчи томондан эса ўзида ечим яратиш қобилиятини намоён этаётганини кўрсатмоқда.

Мақола охирида эса шундай деб айтиш мумкин: оддий Баррел ва сув ёрдамида тайёрланган қурилма ҳам, агар уни ақл ва амал билан ясалса, ҳазорон долларлик технологияларга тенг келиши мумкин. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!