"Qo‘lbola sovitgich: Qandahor haydovchilarining ijodiy topilmasi"

Qandahor shahridan kelayotgan bir videoreportaj jahon internet maydonida katta qiziqish uyg‘otdi — bu safar afg‘on taksi haydovchilari tomonidan issiq va quruq iqlimga qarshi kurashda yaratilgan nodir va ijodiy yechim haqida gap ketmoqda.

Yangi texnologiyalarsiz, murakkab konditsionerlarsiz, hatto elektr ta’minoti uzluksiz bo‘lmagan bir muhitda ham inson aqli va amaliy fikrlash afzallikni namoyon etadi. Afg‘onistonning janubiy shahri Qandahorda harorat muntazam ravishda 40°C (104°F) darajadan oshib ketadi. Ushbu eng issiq kunlarda taksi haydovchilari tomonidan yasalgan o‘zgacha havo sovitish tizimlari odamlarni hayratda qoldirmoqda.

Asfalt to‘lib turgan ko‘chalarda harakatlanayotgan sariq rangli taksilarning yuqori qismida qiziqarli, xuddi barrel (bochkalik) shakldagi qurilmalar joylashtirilgan. Ularga o‘xshash hech qanday konditsionerlar bozorda uchramaydi. Ammo haydovchilarning aytishicha, bu sodda va iqtisodiy yechim odatiy avtomobil konditsionerlaridan ham samarali.

Abdul Bari ismli haydovchi AFP axborot agentligiga bergan intervyusida shunday deydi:
"Bu qo‘lbola sovitgich [o‘rnatilgan] konditsionerdan yaxshiroq. Konditsioner faqat oldingi qismni sovutadi. Lekin bu qurilma butun salonga teng havo tarqatadi."

Videodagi lavhalarda Abdul Bari taksining oynasiga sovitgichning havo chiqaruvchi trubasini skotch orqali mahkamlayotgani, yordamchisi esa uning ustki qismiga qurilmani qotiryotganini ko‘rish mumkin. Bu sovitish tizimi suv orqali ishlaydi. Har kuni ikki marta suv qo‘shish talab qilinadi.

"Biroz ovoragarchilik bor, lekin men uchun yaxshi ishlaydi," – deydi u.

Bir necha yildan beri shunday yechimlardan foydalanayotgan Gul Muhammad ismli boshqa haydovchi esa shunday deydi:
"Mashinalarning asli konditsionerlari ishlamagan. Remont qilish juda qimmat. Shuning uchun bir texnik yordamida maxsus sovitish qurilmasi tayyorlatdim."

Uning aytishicha, bunday qurilmani yasashga 3,000 afg‘oni ($43) sarflangan. Bu esa ko‘pchilik haydovchilar uchun juda arzon va qulay hisoblanadi.

Yo‘lovchilar ham bu layfxakni olqishlamoqda. 19 yoshli Noruolla ismli yo‘lovchi shunday dedi:
"Agar salonda sovitgich bo‘lmasa, juda qiyin bo‘ladi. Men hatto doim yonimda issiqqa qarshi dorilar olib yuraman. Yaqinda issiqdan xastalanib, o‘ziga IV sistema qo‘ydirdim."

Bu yil apreldan iyungacha Afg‘onistonda eng issiq bahor qayd etildi. Bir vaqtning o‘zida butun mamlakat bo‘ylab qattiq qurg‘oqchilik tarqalmoqda. Bu esa qishloq xo‘jaligi, chorvachilik va qishloq aholisining hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

BMTning Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkilotiga ko‘ra, hozirgi iqlim o‘zgarishi Afg‘onistondagi gumanitar inqirozni yanada kuchaytirmoqda.

Ta’kidlash joizki, Afg‘oniston 2021 yil avgustidan beri, ya’ni Tolibon hokimiyatga kelganidan so‘ng, BMTning iqlim o‘zgarishiga oid muzokaralaridan chetda qolmoqda. Bu esa mamlakat aholisini xalqaro yordamdan uzoqlashtirmoqda.

Shunday bo‘lsa-da, afg‘on xalqining bu kabi ijodkorona yondashuvi, hatto og‘ir sharoitda ham, inson aqlining kuchi va umid bilan yashash qobiliyatini ko‘rsatmoqda. Qandahorlik haydovchilarning suv va shotisdan yasalgan "qo‘lbola konditsionerlari" nafaqat salqinlik, balki kelajakka ishonch ramziga aylanmoqda.

Bu muammo va yechimlar haqida gap ketganda, afg‘on xalqi yana bir bor butun dunyoga – bir tomondan, iqlim o‘zgarishi kabi global muammolarga duch kelayotganini, ikkinchi tomondan esa o‘zida yechim yaratish qobiliyatini namoyon etayotganini ko‘rsatmoqda.

Maqola oxirida esa shunday deb aytish mumkin: oddiy Barrel va suv yordamida tayyorlangan qurilma ham, agar uni aql va amal bilan yasalsa, hazoron dollarlik texnologiyalarga teng kelishi mumkin. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!