Колорадо университети олимлари узоқ йиллар муз қатламида “уйқу”да қолган микроорганизмларни қайта жонлантиришга эришди. Намуналар Аляскадаги 100 метрдан ортиқ чуқурликка кириб борадиган махсус тадқиқот туннелидан олинган. Туннел деворларида ҳануз қадимги ҳайвонлар — бизонлар ва мамонтлар қолдиқларини кўриш мумкин бўлиши бу ернинг ҳақиқий табиий архив эканини яна бир бор тасдиқлади.
Олимлар айтишича, туннелга киришдаёқ сезиладиган нохуш ҳид бежиз эмас: бундай мураккаб “атир” кўпинча микробларнинг ҳаётий фаолияти билан боғлиқ. Тадқиқот гуруҳи ёши тахминан 40 минг йилга бориб тақаладиган бир неча намуна йиғди. Сўнг уларга сув қўшилиб, 4–12 даража Цельсий оралиғида инкубация қилинди — натижада микроорганизмлар аста-секин ҳаётга қайта бошлаб, лаборатория шароитида кўринадиган тўлиқ колониялар ҳосил қилди.
Қизиғи шундаки, муздан чиққан микроблар дарҳол “ҳаракатга тушмайди” — фаолликни тўлиқ тиклаш учун бир неча ой вақт керак бўлади. Лекин улар қайта жонлангандан кейин ҳам органик моддаларни парчалаш қобилиятини сақлаб қолади ва бу жараёнда карбонат ангидрид ажралиб чиқади. Мана шу омил иқлимшуносларни жиддий ўйлантирмоқда: абадий музликлар эриса, ана шу каби “уйғонган” микроблар фаолияти ҳисобига иссиқхона газлари оқими ошиши ва иқлим ўзгариши жараёнлари тезлашиши мумкин.
Мутахассислар таърифича, абадий музлоқ — тупроқ, муз ва тоғ жинсларининг йиллар давомида музлаб қолган аралашмасидир. У шимолий яримшар қуруқликларининг деярли тўртдан бир қисмини қамраб олади. Бу қатлам ўз навбатида вақт капсуласи вазифасини ўтайди: унда нафақат ҳайвон ва ўсимликлар қолдиқлари, балки миллионлаб бактерия ва бошқа микроорганизмлар “музлатилган ҳолат”да сақланиб келган. Шу боис абадий музликлар тезкор эрий бошласа, ўтмиш биохилма-хиллигининг катта қисми замонавий муҳитга қайта аралашиши эҳтимолдан холи эмас.
Лабораториядаги тажрибалар ҳам муҳим бир хулосага ишора қилади: микроорганизмларнинг ҳаётчанлиги, уларнинг метаболик фаолликка қайтиши учун шароит етарли бўлса, жуда юқори экани кўринмоқда. Бу эса катта саволни кун тартибига қўяди — абадий музликлар барқарорлиги сусайиб, катта ҳудудлар очилса, табиий углерод айланмасига қўшимча босим тушмайдими?
Олимлар эҳтиёт чораларини олдиндан кўришга чақиради: абадий музликлар динамикасини мунтазам мониторинг қилиш, ер ости газлари ажралиб чиқишини ўлчаш, биологик хавфсизлик протоколларини янгилаш ва хатар моделларини такомиллаштириш зарур. Чунки бу масала фақат геология ёки микробиология доирасида эмас — бутун глобал иқлим тизими билан бевосита боғлиқ. Илмий жамоатчилик фикрича, бундай тадқиқотлардан олинган хулосалар келгуси йилларда табиат ресурсларини бошқариш ва хавфларни баҳолаш сиёсатларида ҳал қилувчи аҳамият касб этади.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
