Abadiy muzlikdagi mikroblar uyg‘otildi: iqlim xavfi ortib boradi

Kolorado universiteti olimlari uzoq yillar muz qatlamida “uyqu”da qolgan mikroorganizmlarni qayta jonlantirishga erishdi. Namunalar Alyaskadagi 100 metrdan ortiq chuqurlikka kirib boradigan maxsus tadqiqot tunnelidan olingan. Tunnel devorlarida hanuz qadimgi hayvonlar — bizonlar va mamontlar qoldiqlarini ko‘rish mumkin bo‘lishi bu yerning haqiqiy tabiiy arxiv ekanini yana bir bor tasdiqladi.

Olimlar aytishicha, tunnelga kirishdayoq seziladigan noxush hid bejiz emas: bunday murakkab “atir” ko‘pincha mikroblarning hayotiy faoliyati bilan bog‘liq. Tadqiqot guruhi yoshi taxminan 40 ming yilga borib taqaladigan bir necha namuna yig‘di. So‘ng ularga suv qo‘shilib, 4–12 daraja Selsiy oralig‘ida inkubatsiya qilindi — natijada mikroorganizmlar asta-sekin hayotga qayta boshlab, laboratoriya sharoitida ko‘rinadigan to‘liq koloniyalar hosil qildi.

Qizig‘i shundaki, muzdan chiqqan mikroblar darhol “harakatga tushmaydi” — faollikni to‘liq tiklash uchun bir necha oy vaqt kerak bo‘ladi. Lekin ular qayta jonlangandan keyin ham organik moddalarni parchalash qobiliyatini saqlab qoladi va bu jarayonda karbonat angidrid ajralib chiqadi. Mana shu omil iqlimshunoslarni jiddiy o‘ylantirmoqda: abadiy muzliklar erisa, ana shu kabi “uyg‘ongan” mikroblar faoliyati hisobiga issiqxona gazlari oqimi oshishi va iqlim o‘zgarishi jarayonlari tezlashishi mumkin.

Mutaxassislar ta’rificha, abadiy muzloq — tuproq, muz va tog‘ jinslarining yillar davomida muzlab qolgan aralashmasidir. U shimoliy yarimshar quruqliklarining deyarli to‘rtdan bir qismini qamrab oladi. Bu qatlam o‘z navbatida vaqt kapsulasi vazifasini o‘taydi: unda nafaqat hayvon va o‘simliklar qoldiqlari, balki millionlab bakteriya va boshqa mikroorganizmlar “muzlatilgan holat”da saqlanib kelgan. Shu bois abadiy muzliklar tezkor eriy boshlasa, o‘tmish bioxilma-xilligining katta qismi zamonaviy muhitga qayta aralashishi ehtimoldan xoli emas.

Laboratoriyadagi tajribalar ham muhim bir xulosaga ishora qiladi: mikroorganizmlarning hayotchanligi, ularning metabolik faollikka qaytishi uchun sharoit yetarli bo‘lsa, juda yuqori ekani ko‘rinmoqda. Bu esa katta savolni kun tartibiga qo‘yadi — abadiy muzliklar barqarorligi susayib, katta hududlar ochilsa, tabiiy uglerod aylanmasiga qo‘shimcha bosim tushmaydimi?

Olimlar ehtiyot choralarini oldindan ko‘rishga chaqiradi: abadiy muzliklar dinamikasini muntazam monitoring qilish, yer osti gazlari ajralib chiqishini o‘lchash, biologik xavfsizlik protokollarini yangilash va xatar modellarini takomillashtirish zarur. Chunki bu masala faqat geologiya yoki mikrobiologiya doirasida emas — butun global iqlim tizimi bilan bevosita bog‘liq. Ilmiy jamoatchilik fikricha, bunday tadqiqotlardan olingan xulosalar kelgusi yillarda tabiat resurslarini boshqarish va xavflarni baholash siyosatlarida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.