Брекситдан кейинги ҳаёт: Британия буюк бўлмай қоладими?

31 январь куни Гринвич вақти билан соат 23:00да (Тошкент вақти билан 1 февраль куни соат 04:00да) Буюк Британия расман Европа Иттифоқидан чиқиб кетади. Ҳа, ниҳоят брексит амалга ошади.
Сўнгги уч йилда қироллик аҳолисига чин маънода бошоғриқ бўлган бу жараён амалга ошиши учун керакли ҳужжатлар имзоланди. Хўш, брекситдан кейинги ҳаёт бирлашган қироллик учун қандай кечади? Британия энди буюк бўлмай қоладими?

Турли рақамлар билан бошингизни қотирмай, бўладиган гапдан гаплашсак. Демак, Буюк Британиянинг Европа Иттифоқидан чиқиш хроникаси қуйидагича бўлди: ажойиб кунларнинг бирида инглиз аслзодалари улар «энг буюк» деб ҳисоблайдиган Британиянинг Европа Иттифоқи аталмиш ташкилот таркибида бўлишини мантиқсизлик деб ўйлаб қолишди.

Тереза Мэй бошлиқ сиёсатчилар «brexit» (Britain exit) деган терминни ўйлаб топишди ва Британия иттифоқдан чиқиши кераклиги ҳақида бонг ура бошланди. Кейин бу борада референдум ўтказилди, унда қатнашганларнинг 51 фоизи Британиянинг Европа Иттифоқидан чиқиб кетишини қўллаб овоз берди. Бу эса брексит амалга ошади дегани эди.

Оқибатда брекситни қўлламаган бош вазир Дэвид Кэмерон истеъфога чиқиб, унинг ўрнини Тереза Мэй эгаллади. Британияда Маргарет Тэтчердан сўнг илк марта аёл киши бош вазир бўлди. Мэй ва унинг жамоаси икки йил уриниб ҳам Британияни ЕИдан олиб чиқиб кетишни уддалай олмади. Мэйнинг иттифоқ раҳбарлари билан тинимсиз музокаралари ҳам томонларнинг бир тўхтамга келишига ёрдам бермади.

Британия Европа Иттифоқидан радикал ўзгаришларсиз чиқиб кета олмаслиги ойдинлашгач, Мэй кўзда ёш билан лавозимини тарк этди. Унинг ўрнини Лондон мэри бўлган вақтида ноодатий ва бироз ножиддий ҳаракатлари билан ёдда қолган, сўнгги йилларда мамлакат ташқи ишлар вазири сифатида фаолият кўрсатган Борис Жонсон эгаллади.

Жонсон олдинги ҳамкасби каби музокаралар йўлини танламади ва парламентни тарқатиб юборишга эришди. Шу тариқа, 2017 йилда таркиб топган Британия парламенти 2019 йил охирида яна овоз бериш орқали янги таркибга эга бўлди.

Янги парламент эса Жонсон кутгани каби Британиянинг Европа Иттифоқидан автоматик тарзда (қўпол қилиб айтганда ҳеч қандай келишувларсиз) чиқиб кетиши борасида ҳужжатни мақуллади. 23 январь куни Британия қироличаси Елизавета II ҳужжатни имзолади. Ҳазрати олиялари тасдиқлаган ҳужжат ўз-ўзидан расмий кучга кирди. Охирги босқичда Европарламент брексит тўғрисидаги ҳужжатни маъқуллади.

Европарламент депутатлари ҳам бу ғавғолардан чарчаганди десак, хато бўлмайди. Мана, бир неча сатрда «Британияни Европа Иттифоқидан чиқариб юбордик», аммо ишонаверинг, қироллик бу жараённи уч йил ичида босиб ўтиб силласи қуриди.

«Энди хавфсиз кўчаларда яшаймиз...»

Борис Жонсон қиролликнинг нега Европа Иттифоқидан чиқиб кетаётганини икки оғиз гапда жуда аниқ тушунтирди-қўйди: «Сўнгги уч йилда брексит охири йўқ жараёндек кўриниб қолганди, аммо кўриб турибсиз, финишга етиб келдик. Энди нафас ростлагач бутун эътиборимизни ёрқин келажак тузишга, мактаб, касалхоналарни яхшилашга қаратишимиз мумкин. Энди хавфсизроқ кўчаларда юрамиз».

Жонсоннинг сўнгги жумласи Британия нега ЕИдан чиқишни хоҳлаб қолди, деган саволга жавоб бўлади. Қироллик Европа Иттифоқининг ҳар хил акциялари, аниқроқ айтганда, дунёнинг тўрт томонидан қочоқларни қабул қилиш, уларга дастлабки эҳтиёжлари учун пул ажратиш лойиҳаларидан чарчади. Британия ЕИдан чиқиш қиролликка иқтисодий жиҳатдан зарар келтиришини билган ҳолда шундай кескин қарор қабул қилди.

Британия аввало хавфсизлик учун бу йўлни танлади. Сўнгги йилларда қироллик ҳудудида терактлар сони ошди, оқибатда британияликларнинг муҳожирларга муносабати янада совуқлашди. Катта эҳтимол билан, Британия айнан хавфсизлик сабаб ЕИдан чиқиш ҳақида ўйлаб қолди ва бунинг учун ҳар қандай зарарга рози бўлди.

Британия энди буюк бўлмайдими?

Кўплаб мамлакатлар киришни орзу қиладиган Европа Иттифоқидан чиқиб кетиш Британияга қандай таъсир кўрсатади? Иқтисодий жиҳатдан дунёда энг кучлилардан бўлган Британиядаги тадбиркорларга қиролликнинг ЕИдан чиқиши зарар келтириши табиий. Европа Иттифоқидаги барча давлатлар бир-бирининг ҳудудига муаммосиз кириб чиқарди, брекситдан кейин эса Британияга кириб-чиқиш қийинлашади, бу тадбиркорликка таъсир қилиши аниқ.

Қироллик иттифоқдан чиқишини яна бир омил билан изоҳлаш мумкин. Британия ЕИнинг кичик мамлакатларини қўллаб-қувватлаш акцияларида қатнашишни ҳам хушламай қолган бўлиши мумкин. Қўпол қилиб айтганда, Британия бировларни боқишни хоҳламай қолган. Шу боис, Британиянинг ЕИдан чиқишидан қироллик эмас, иттифоқ ютқазди десак ҳам бўлади.

Чегаралар йил охиригача ёпилмайди
Сўнгги уч йилда Британия сиёсатчилари брексит масаласидан четга чиқа олмай фақат шу билан банд бўлиб қолишди, оқибатда мамлакатнинг бошқа масалалари, қўпол қилиб айтганда, қаровсиз қолиб кетди. Аммо йил охирига қадар брексит ҳамон кун тартибида қолаверади. Чунки, 2020 йил охиригача ҳаммаси худди олдингидек бўлади, Британияга кириб-чиқиш, савдо масалалари, хуллас, ҳаммаси 2021 йилнинг биринчи кунидан ўзгаради. Ўша вақтгача қироллик барча бюрократик масалаларни ҳал қилиб қўйиши керак.

Кейин нима бўлади?
Британия брексит амалга ошганидан кейин ҳам ЕИ мамлакатларидан келаётган сайёҳлар учун виза жорий қилмоқчи эмас. Эътибор беринг, фақат сайёҳлар учун. Энг қизиғи, Британия ЕИнинг икки аъзоси Латвия ва Литва фуқароларига қироллик ҳудудига киришга рухсат бермоқчи эмас, чунки британияликларнинг фикрича, бу мамлакатлардан одамлар сайёҳ кўринишида Британияга ишлашга келади. Британия эса ўзининг буюклигига рахна соляпти деб ҳисоблаётган муҳожирлар оқимини камайтириш ниятида.

Латвия ва Литванинг Ўзбекистондаги элчихоналари ҳам бежиз гавжум эмаслигини биласиз. Одамлар Болтиқ бўйидаги бу мамлакатларга боришни тушларида кўриб чиқмайди, шунчаки бу мамлакатлар орқали Европа Иттифоқининг бошқа давлатларига боришни мақсад қилишади. Британияда 5 йилдан буён яшаётганларга қиролликда доимий яшаш ҳуқуқи берилади, 5 йилдан камроқ яшаганлар эса 2019 йилдан бошлаб доимий яшаш ҳуқуқи олиш учун ариза топширишни бошлаган. Ҳозиргача 2,5 миллион одам бу борада ариза берган ва оз сонли одамларгина розилик ҳужжати ололмаган. Уларнинг аксари судланган экани айтилади.

Британияга кириш учун балл
Брекситдан сўнг Британияга кириш қийинлашади (ахир улар шунинг учун иттифоқдан чиқиб кетмоқда). Яъни, Британияга кирмоқчи бўлсангиз, керакли баллни қўлга киритишингиз талаб этилади. Бу сизнинг фаолиятингиз, ўз мамлакатингиздаги ҳаракатларингиз асосида ҳисобланади. Бир сўз билан айтганда, Британия фақат рисоладаги одамларгагина ўз ҳудудига киришга рухсат беради.

Бундан ташқари, Европа Иттифоқидан келаётган одамларга ҳам турли квалификация қилинган визалар берилади. Масалан, олимлар юқори квалификациядагилар учун бериладиган, қироллик ҳудудига мавсумий ишчи билан келадиганлар қуйи квалификациядагилар учун бериладиган визаларни олишади. Хуллас, Британия Европа Иттифоқидан чиққан илк аъзога айланади.

Дарвоқе, агар имконингиз бўлса, 1 февраль куни соат 04:00да Британиянинг иттифоқдан чиқиши расман эълон қилиш маросимини томоша қилинг. Унда Борис Жонсон тарихий бўлиши кутилаётган нутқ ўқийди. Қизиқ бўлиши шубҳасиз.

Шу ўринда Британиянинг Европа Иттифоқидан чиқиши ҳақида яна бир мулоҳаза билдирсак. Қироллик шунчалик қудратли кучга айландики, бошқалар ўз мамлакатига одамларни чақириш билан банд бўлган бир вақтда Британия ўз ҳудудига одамлар киришини чеклаш билан овора. Британия бугун ўз иқтисоди борасида шунчалик хотиржамки, фуқароларининг хавфсизлиги учун ҳамма киришни орзу қиладиган иттифоқни тап тортмай тарк этмоқда. Балки шунинг учун ҳам у Буюк Британиядир...

«Замин»ни Telegram’да ўқинг!