Ukrainaga hozircha to‘rt dona HIMARS yetkaziladi. Bu Rossiyaga qarshi turishda qanday yordam berishi mumkin?

^{Marokashdagi mashg‘ulotlarda qo‘llanayotgan HIMARS tizimlari}
AQSH Ukrainaga yetkazib beradigan o‘q-dori, qurol va harbiy texnikalarning navbatdagi paketidan ukrain harbiylari anchadan buyon so‘rab kelayotgan HIMARS baravar o‘t ochish tizimlari ham o‘rin olgan. Vashington hozircha Kiyevga bunday qurilmalarning faqat to‘rttasini yetkazib beradi.

«HIMARS ularga [ukrainlar] qarshi turishda kengroq imkoniyatlar taqdim etadi. Hozirda biz ularga avvalroq yetkazib bergan gaubitsalar 30 km atrofidagi masofaga zarba berishi mumkin. HIMARS’ning o‘q otish masofasi ikki barobardan oshiqroq, bu esa ularga hatto kam miqdordagi uchirish qurilmalari bilan ham [rossiyalik harbiylarga] nisbatan muvaffaqiyatli qarshilik ko‘rsatish imkonini beradi», – dedi AQSH mudofaa vaziri o‘rinbosari Kolin Kal Pentagondagi brifingda.

2 iyun kuni Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy AQSHga «zamonaviy HIMARS baravar o‘t ochish tizimlari» yuborayotgani uchun minnatdorchilik bildirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Kiyevda «zamonaviy jangovar tizimlari yetkazib berish hajmini yuqori darajaga olib chiqish ustida ishlanmoqda».

Ukraina aynan qancha miqdorda baravar o‘t ochish tizimlari yetkazib berilishini istashi ma’lum emas, ammo ekspertlar fikricha, to‘rt dona uchirish qurilmasi harbiy harakatlar borishini o‘zgartirishga qodir emas.

^{G‘ildirakli shassiga o‘rnatilgan HIMARS yengilroq va mobilroq bo‘ladi}
Isroillik ekspert David Gendelmanning fikricha, hozirda Kiyev har qanday qurol yetkazib berilishidan minnatdor bo‘ladi, ammo bunday baravar o‘t ochish tizimlaridan mo‘’jiza kutmaslik kerak.

«Ular [HIMARS] bunday hajmda qandaydir tizimli samara bera olmaydi. Ehtimol bular ilk qaldirg‘ochlar va kelgusida yetkazib berish hajmi ko‘payar. Ushbu to‘rtta qurilma, agar kichik batareya qismi kabi birgalikda harakatlanishsa, qandaydir kichik uchastkada ma’lum bir effekt beradi. Ammo shunisi aniqki, bu Ukraina istagan miqdor emas. Ularga ko‘proq kerak», – degan ekspert.

David Gendelmanning davom ettirishicha, Ukrainaga «yuzlab baravar o‘t ochish tizimlari» zarur bo‘ladi.

Ukraina prezidenti ofisi rahbari maslahatchisi Aleksey Arestovich amerikaliklar jo‘natayotgan to‘rt dona HIMARS baravar o‘t ochish tizimlari «mashg‘ulot» qurollari bo‘lishi, kelgusida «ular ko‘p hajmda kelishi»ni aytgan. «O‘ylaymanki, bittagina divizion (18 ta qurilma) emas, ko‘proq – ikki-uchta bo‘ladi, ko‘ramiz», – degan Arestovich.

Pentagondagi brifingda ham bu hali dastlabki partiya ekani haqida aytilgan. Idora vakili ham ular o‘quv mashg‘ulotlari uchun qo‘llanishini aytib o‘tgan. Ammo to‘laqonli jo‘natma qachon va qancha miqdorda amalga oshirilishiga aniqlik kiritilmagan.

Qo‘shma Shtatlardan tashqari boshqalar ham Ukrainaga baravar o‘t ochish tizimlari yetkazib bermoqchi. 2 iyun kuni Buyuk Britaniya g‘ildirakli yuk mashinasida olib yuriluvchi HIMARS’dan farqli ravishda gusenitsali M270B1 MLRS tizimlari hamda ikki barobar ko‘p o‘q-dori yetkazib berilishini ma’lum qildi, ammo bu qurollar qancha miqdorda va qachon jo‘natilishiga aniqlik kiritilmagan. Buyuk Britaniya qurolli kuchlari ixtiyorida bunday tizimlardan 35 ta bor.

Avvalroq Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy baravar o‘t ochish tizimlari Ukraina qurolli kuchlarini kuchaytirishi haqida gapirgandi. «Menda hech qanday sir yo‘q. Biz barcha davlatlarga MLRS tizimlari yetkazib berishni so‘rab murojaat qilganmiz, ular yordamida Ukraina tashabbusni qo‘lga olishi va o‘z hududlarini ozod qila boshlashi mumkin», – degandi u.

Hozirgi mojaroda artilleriya juda muhim rol o‘ynaydi. Kiyevga boshqa artilleriya tizimlari ham yetkazib berilgan.

Masalan, Ukraina AQSHdan 100 dan ortiq M777 gaubitsalari olgan, Polshadan 60 dona kalibri 155 millimetr bo‘lgan «Krab» o‘ziyurar artilleriya qurilmalari sotib olgan (o‘tgan haftada yana 18 dona gaubitsa Ukrainaga tekinga yuborildi).

May oyida Polsha 500 ta M142 HIMARS jangovar modullari sotib olish bo‘yicha AQSHga rasmiy so‘rov yuborgan – bu qurolni mamlakatning o‘zida ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Rejaga ko‘ra, bir necha yildan keyin shunday uchirish qurilmalarining 80 tasi ishlab chiqariladi.

«Smerch», «Olxa» va «Uragan»lar

Ukraina qurolli kuchlarining o‘zida ham uzoq masofaga otuvchi baravar o‘t ochish tizimlari mavjud va ular frontda qo‘llab kelinmoqda.

Military Balance ma’lumotlariga ko‘ra, Ukraina armiyasida 2021 yil boshida sovetlar davriga mansub bo‘lgan 70 dona 220 millimetr kalibrli 9P140 «Uragan», shuningdek, 81 dona 300 millimetr kalibrli 9A52 «Smerch» hamda «Smerch»ning ukrainlar tomonidan modernizatsiya qilingan versiyasi bo‘lmish «Olxa» baravar o‘t ochish tizimlaridan 80 dan ortig‘i bo‘lgan.

Rossiya arsenalida baravar o‘t ochish tizimlari soni ancha ko‘proq. Military Balance ma’lumotiga ko‘ra, 2021 yil boshida RF qurolli kuchlari ixtiyorida 206 ta «Uragan», shuningdek 120 ta «Smerch» va «Tornado-S» bo‘lgan.

^{«Smerch» tizimlari urushda keng qo‘llanmoqda - rossiyaliklarning raketalari qismlari Borodyanka hududida topilgan}
2 mart kuni Kiyevdagi «Luch» konstruktiv byurosi 24 fevraldan buyon Ukraina qurolli kuchlari R624 «Olxa» raketalari bilan 50 dan ortiq aniq zarba yo‘llaganini xabar bergandi. Bu bir necha yil muqaddam yaratilgan, yuqori aniqlikda va uzoq masofaga harakatlanuvchi yangi raketadir. Ulardan qancha miqdorda ishlab chiqarilgani ma’lum emas, ammo ochiq manbalardagi ma’lumotlarga ko‘ra, ularning soni atigi bir necha yuzta bo‘lgan.

Ukrainlarning «Olxa», «Smerch» tizimlari va uning Rossiyada yangilangan versiyasi «Tornado S» uchun kassetali, kumulyativ, parchalanib-portlovchi va hatto termobarik o‘q-dorilar yaratilgan.

Ayrim maxsus snaryadlarning uchish masofasi 120 kilometrgacha yetadi, ammo aksar raketalarni 90 kilometrga otish mumkin.

Bundan tashqari, «Smerch» (va uning yangilangan versiyalari) masofadan minalashtirish uchun ham qo‘llanadi – ba’zi raketalar tankka qarshi va piyodaga qarshi minalar tashlaydi.

Uch oydan oshiq davom etayotgan harbiy harakatlardan keyin Ukraina va RF qurolli kuchlari arsenalida qanchadan raketa qolgani ma’lum emas.

^{Ukraina armiyasidagi «Smerch», u 2015 yil Kramatorskda suratga olingan. Foto: AFP}
«Uragan» – nisbatan kuchsizroq va eskiroq tizim, qolaversa uni qo‘llash ham ancha murakkab, ammo u orqali 35 kilometrga otish mumkin, bu esa raqibning tizimlari javob qaytara olmaydigan nuqtadan turib o‘t ochish imkonini beradi, uning otish masofasi ukrainlar tomonidan keng qo‘llanadigan «Grad» baravar o‘t ochish tizimlari va D-30 gaubitsalarinikidan ancha ustunroq.

Ukrain va Rossiyada bu qurollar hozirda qanday holatda ekani va ular uchun qancha snaryad qolgani ham ma’lum emas.

Amerikaliklar yetkazib berayotgan HIMARS tizimlari uchun qancha miqdorda snaryadlar berilishi haqida aniq ma’lumot yo‘q, ammo shunisi ma’lumki, bular GMLRS rusumli yuqori aniqlikdagi harakat qiluvchi raketalar bo‘ladi.

«Smerch» va «Olxa», ayniqsa eski «Uragan»lardan farqli o‘laroq, HIMARS uchun o‘q-dorini xorijdan yetkazib berish mumkin. Har qanday urushda raketalar sarflanishi hajmi juda katta, Ukraina armiyasi esa ularni doimiy ravishda to‘ldirib borishi kerak bo‘ladi.

Baravar o‘t ochish tizimlari muhim nishonlarga qarshi

M270 MLRS va M142 HIMARS baravar o‘t ochish tizimlari – yaqin «qarindoshlar» hisoblanadi. Ular shassilari va uchirish konteynerlari bilan farq qiladi.

MLRS o‘tgan asrning 70-yillarida ishlab chiqilgan, 1983 yildan armiyada qo‘llana boshlangan, o‘tgan vaqt mobaynida bir necha bor modernizatsiya qilingan. HIMARS 1990-yillar oxirida paydo bo‘lgan va raketa uchirish qurilmalarining nisbatan mobil va yengil versiyasi hisoblanadi.

MLRS’da ikkita uchirish konteyneri gusenitsali shassiga o‘rnatilgan, olti g‘ildirakli yuk mashinasida olib yuriladigan HIMARS’da esa bunday blokdan (uchirish konteyneri) faqat bitta.

Har bir uchirish konteynerida 277 millimetr kalibrli oltita raketa yoki 300 kilometr masofagacha yetib boruvchi ATACMS operativ-taktik raketasidan bittasini o‘rnatish mumkin.

Bulardan tashqari, MLRS va HIMARS yana ikki tipdagi raketalardan foydalanishi mumkin. Birinchisi – maksimal uchish masofasi 32 kilometr bo‘lgan M26 yoki uning yaxshilangan zamonaviy versiyasi M26A1 (uchish masofasi 45 kilometrgacha). Uchirish konteynerida bunday raketalardan oltitasi joylashadi.

Ikkinchi o‘q-dori – 76 kilometrgacha harakatlana oladigan boshqariluvchi GMLRS raketalari. AQSH baravar o‘t ochish tizimlari bilan aynan shunday raketalarni jo‘natmoqda.

Ukraina Amerikadan baravar o‘t ochish tizimlaridan tashqari boshqa aniqroq zarba beruvchi qurollar olishga ham harakat qilmoqda.

Ukraina qurolli kuchlari rioya etayotgan taktika – razvedka orqali yaxshi o‘rganilgan nishonlarga aniq zarba berishga asoslanadi. Ukrain harbiylari artilleriya uchun nishonlarni belgilab berish va zarbalarni yo‘naltirish uchun dronlar yordamidan keng foydalanadi.

Shu tufayli, ularga «olov devori»ni o‘rnatishdan ko‘ra, kam sonli bo‘lsa-da, muayyan ob’ektlarga aniq zarbalar berishda qo‘l keladigan Amerika raketa tizimlari zarur.

Smerch1, Olxa1, Tornado S1, Grad1, O‘t ochish tizimlari1 Rossiya va Ukraina urushi “Zamin” yangiliklarini “Vkontakti”da kuzatib boring