Isroil bosh vaziri Binyamin Netanyahu devoni tunda bergan bayonotida janglarini to‘xtatishga qaratilgan tashabbus doirasida «barcha garovdagilarni darhol ozod etish»ni ko‘zda tutuvchi Tramp rejasining birinchi bosqichini amalga oshirishga tayyor ekanini bildirdi. Bayon etilgan maqsad — Oq uy bilan qisqa muddatli va qadamma-qadam muvofiqlashgan ishni yo‘lga qo‘yish.
Shu bilan birga, ayni damda zudlikka chaqiruvchilarga qaramay, maydondagi vaziyat «bosqichma-bosqich pasaytirish» ssenariyi bilan kechmoqda: isroillik qo‘mondonlikka hujum amaliyotlarini qisqartirish, harakatni asosan mudofaa vazifalariga yo‘naltirish bo‘yicha ko‘rsatmalar berilgani aytilmoqda. Bu o‘zgarishlar garovdagilarni ozod etish bo‘yicha ilk bosqichni ishga tushirishga tayyorgarlik sifatida talqin qilinmoqda.
Amerika prezidenti Donald Tramp esa HAMASning javobini olgach, Isroilga G‘azodagi bombardimonlarni «darhol to‘xtatish»ni buyurishini ma’lum qildi va harakatga yakuniy ultimatum qo‘ydi. Vashington vaqti bilan yakshanba soat 18:00 gacha rejani qabul qilish so‘raldi (Toshkent vaqti bilan dushanba 6 oktyabr soat 03:00).
HAMAS o‘z murojaatida «zarur sharoitlar yaratilsa», Tramp taklif etgan almashinuv formulasiga muvofiq barcha tirik qolgan garovdagilar va halok bo‘lganlarning jasadlarini topshirishga tayyorligini bildirdi. Harakat vositachilar orqali tafsilotlar yuzasidan «zudlik bilan muzokara» boshlashga ham rozilik berdi. Shu bilan birga, G‘azo boshqaruvini «Falastin milliy konsensusiga tayanadigan, arab va islom dunyosi qo‘lloviga ega mustaqil tuzilma»ga o‘tkazishga moyillik bildirildi.
Ammo eng bahsli nuqtalar saqlanib turibdi: qurolsizlanish va umumiy xavfsizlik me’yorlari bo‘yicha kelishuv hali yo‘q. Reyterning taqqoslov hisobotiga ko‘ra, HAMAS rejaning ayrim asosiy bandlarini qabul qilgani bilan, bir qator shartlar — ayniqsa quroldan voz kechish kabi masalalar — bo‘yicha kelishuvga kelmagan.
HAMAS siyosiy byurosi a’zosi Musa Abu Marzuq 72 soat ichida barcha garovdagilar va jasadlarni topshirish haqidagi talabni «amalda real emas» deya atadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, texnik va logistik muammolar bu muddatni uzaytirishni talab qiladi.
Tramp rejasi 20 banddan iborat bo‘lib, darhol o‘t ochishni to‘xtatish, garovdagilarni falastinlik mahbuslarga almashish, bosqichma-bosqich qo‘shinlarni olib chiqish, rekonstruksiya va vaqtinchalik xalqaro boshqaruv tuzilmasini nazarda tutadi. Rejani qabul qilish borasida Yaqin Sharq qo‘shnilari vositachilik qilayotgani, Isroil tomoni esa o‘zining oldindan belgilangan tamoyillariga tayanayotgani aytiladi.
Kelgusi qadamlar garovdagilar bo‘yicha amaliy mexanizmni ishga tushirish, jinoiy mahbuslar ro‘yxatini kelishish va maydondagi zo‘ravonlikni barqaror pasaytirishdan iborat bo‘lishi kutilmoqda. Biroq ishonch va ta’sir choralari muvozanati saqlanmasa, jarayon yana to‘xtab qolishi mumkin — bu orasida garovdagilar oilalarining bosimi va Isroil ichidagi siyosiy ixtiloflar ham bor.
Hozircha eng katta savol: kechikishlar va kelishmovchiliklarga qaramay, tomonlar «birinchi bosqich»ni amaliy harakatga aylantira oladimi? Javob muzokaralar tezligi va maydondagi hodisalarga bog‘liq bo‘ladi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
