Etika alifbosi: amal qilinishi shart bo‘lgan qoidalar

Ba’zi insonlarga bir qarashda, ikki og‘iz suhbatning o‘zida mahliyo bo‘lib qolasiz. Ayrimlar esa ilk tanishuvdayoq hafsalangizni pir qiladi. Bunga sabab nima? Axir siz hali u haqda to‘liq ma’lumotga ega emassiz-ku! Mutaxassislarning ta’kidlashicha, insonning o‘zini tuta bilishi, ya’ni odob-axloq qoidalariga amal qilishi munosabatlarda muhim rol o‘ynarkan. Demak, har doim hamma joyda barchada yaxshi taassurot uyg‘otish uchun ularga amal qilishimiz shart, deyiladi Darakchi nashrida.

-Avtobusda yoshlar qariyalarga, erkaklar ayollarga, ayollar esa keksalarga, homilador va yosh bolalilarga joy berishlari shart. Yana jamoat transportlarida ovozingizni baralla qo‘yib telefonda so‘zlashish yoki hamrohingiz bilan nimanidir muhokama qilish o‘rinli emas.
-Barmoq bilan ko‘cha-ko‘yda kimnidir yoki nimanidir ko‘rsatish madaniyatli kishilarga xos emas.
-Vagonda ketayotib (poezd yoki metroning), uning shovqinidan ham balandroq baqirish va suhbatdoshiga nimanidir tushuntirish birinchidan mushkul, ikkinchidan odob-axloq qoidalariga to‘g‘ri kelmaydi.
-Gul sovg‘a qilinganda ularni tepaga qaratib, ko‘tarib yurish lozim. Agar gullar pastga qaratilgan bo‘lsa, bu sovg‘ani mensimaganlikdan darak beradi.
-Doim og‘izda saqich bilan yurish, o‘quv maskanlari, ishxonalar va jamoat transportida chaynash, kamiga uni shishirish mumkin emas.
-Er yuzasiga mayda-chuydalarni, sumkangiz yoki cho‘ntagingizdan chiqqan keraksiz narsalar va pista po‘choqlarini tashlamang. Doim chiqindilarni maxsus chiqindi idishga solishni odat qiling.
-Yomg‘irpo‘sh ochiq bo‘lganda undan tomayotgan suv kimningdir libosiga tushmasligi, boshiga va ko‘zoynagiga tegmasligiga ahamiyatli bo‘ling.
-Jamoat joyida imo-ishoralardan o‘ta faollik bilan foydalanish atrofdagilarga xalaqit qilish bilan birga, u qadar chiroyli ko‘rinmaydi ham. Xatti-harakatlaringizni hamisha nazorat qiling.
-Zeb-ziynatlarni haddan ziyod ortiq taqish ayol kishining badavlatligini emas, didsizligini namoyish etadi.
-Ismingizni o‘zgalar to‘liq aytishlarini istasangiz, o‘zingiz ham hammani ismi bilan chaqiring. Atrofdagilarga laqab bilan murojaat qilish odobdan emas.
-Yo‘l o‘rtasida tasodifan turib qolish ortingizdan kelayotgan insonga noqulaylik tug‘diradi.
-Ko‘chada yurib, nimadir eyish madaniyatsizlikdir. Albatta, hech kim biror bog‘dagi o‘rindiqda o‘tirib muzqaymoq eyishingizga qarshi emas, ammo jamoat transportiga, do‘kon yoki muzeyga tishlangan somsa yoki gamburger bilan kirish yaramaydi.
-Lab bo‘yog‘ini istagan joyda surtib ketavermang (masalan, jamoat transporti, ishxona, ko‘cha, bozor).
-Mashinada haydovchining yonidagi o‘rindiqni, odatda, uning rafiqasi egallaydi. Begona ayol esa orqa o‘rindiqda o‘tirgani maqul.
-Non bo‘laklariga lablardagi yog‘ni artish noto‘g‘ri.
-Ovqatlanish paytida chapillatish, taomni hidlash yoki namoyishkorona kavlab ko‘rish mumkin emas. Tishlar orasidagi taom qoldiqlarini hammaning oldida tozalash ham odobdan emas.
-Pista chaqib yurish, uning po‘chog‘ini duch kelgan joyga tashlab ketaverish kishining farosatsizligidan darak beradi. Chunki bu bilan siz shahar yoki o‘z yashash joyingizning ifloslanishiga hissa qo‘shasiz.
-Ruchkani og‘ziga solgancha xayol surish o‘quvchilarning odati. Lekin ba’zan kattalarda ham bu odat uchrab turadi. Ammo o‘zini hurmat qiladigan kishiga bu yarashmaydi.
-Stoldan bir nimani tushirib yoki to‘kib yuborgan bo‘lsangiz, vahima qilmang. To‘kilgan suyuqlikni salfetka yordamida tozalab oling. Sochilgan ushoqlarni esa hech qachon qo‘l bilan dasturxondan sidirib olmang.
-Tashqi ko‘rinishga ahamiyatli bo‘lish kerak. Ammo o‘zingizni tartibga keltirayotib (poyabzalni tozalash, sochlarni to‘g‘irlash, upa, tush surtish) atrofdagilarga halaqit qilmang va ularning diqqatini tortmang. Buning uchun maxsus xonalardan foydalaning. Metro, ko‘cha-ko‘yda bu kabi ishlarni umuman amalga oshirmang.
-Tupurish eng xunuk odat. Ko‘chada xoh yolg‘iz, xoh hamroh bilan ketayotganda er yuziga tupurish atrofdagilar va insoning o‘ziga nisbatan behurmatlikdir.
-Ustki kiyimingiz qor yoki yomg‘ir sababli xo‘l bo‘lsa, uni kirgan xonangizdagi divan yoki kresloga tashlab qo‘ymang. Maxsus ilgich topib, osib qo‘yishga erinmang.
-Farosatli ayollar yuvilgan ichki kiyimlarni ko‘zga tashlanadigan joylarga ilib qo‘yishmaydi.
-Xat o‘qishni hammamiz yaxshi ko‘ramiz. Ayniqsa, sevgi maktublari bo‘lsa. Ammo unutmang, xatlar, «SMS», internet nomalar, xabarlarni egasining ruxsatisiz o‘qish mumkin emas.
-Sirk, kinozal yoki teatrda o‘z joyingizga o‘tish uchun qator oralab yurishga to‘g‘ri kelsa, o‘tirgan insonlarga yuzlangan holda harakat qiling.
-Charchagan bo‘lsangiz ham, uyqu o‘z domiga tortasa ham, og‘zingizni ochib, esnamang.
-Shevada so‘zlashishni sizga hech kim taqiqlamaydi, ammo fuqarolar murojaati bilan shug‘ullanadigan kasb egalari ish vaqtida faqat adabiy til me’yorlariga amal qilishlari kerak.
-Etiket qoidalarini biladigan ayol hech qachon uchrashuvga katta sumka bilan kelmaydi. Chunki qoidaga ko‘ra, bunday holda erkak kishi uning sumkasini ko‘tarib yurishiga to‘g‘ri keladi.
-Yumshoq o‘rindiq va stulda har qanday vaziyatda ham ayol kishi (ming charchagan bo‘lsa ham) chiroyli o‘tirishi kerak. Kresloga yonboshlab olish, stulda yoki jamoat transporti o‘rindiqlarida oyoqlar orasini katta ochib o‘tirish, shuningdek, «o‘zini qo‘yib yuborish» atrofdagilarga chiroyli ko‘rinmaydi.
-Yakshanba kuni soat 10:00ga qadar tanishlaringizni bezovta qilmang. Ko‘pchilik dam olish kuni chindan ham dam oladi.
-O‘shqirish juda xunuk eshitiladi. Ayniqsa, ko‘chada, begona kishilarning oldida farzandingizga baland ovozda baqirishingiz, uni urushishingiz o‘zingizda ham tarbiya etishmasligidan dalolat.
-Qorningiz juda och bo‘lsa ham, boshqalarga taom keltirilmasidan avval ovqatlanishni boshlamang.
-G‘ichirlaydigan va taqqillaydigan poyabzalni ishxonaga kiymaslik tavsiya etiladi. Chunki siz bu bilan har safar xonaga kirib-chiqqangizda hamkasblaringizning ishlashlariga xalaqit qilasiz.
-Hamma eshitadigan qilib musiqa tinglash (uyali telefon yoki maxsus moslamada) boshqalarga noqulaylik tug‘diradi. Shuning uchun bunday vaziyatlarda quloqchin (naushnik)lardan foydalanish kerak.
-Ekilgan maysa ustidan yurmang.

Sanayversak, yozilmagan qonunlar, etiket me’yorlari talaygina. Ammo har bir inson o‘z farosatini ishga solsa, atrofdagilarga ahamiyatli bo‘lsa, o‘z-o‘zidan barcha muammoli vaziyatlar bartaraf etiladi!

IRODA tayyorladi. “Zamin” yangiliklarini “Facebook”da kuzatib boring