Har bir xonadonda kartoshka, palov yoki go‘sht pishirgandan keyin qolgan yog‘ni qayta ishlatish odatga aylangan. Ba’zida bu iqtisodiy jihatdan mantiqli tuyulishi mumkin, ayniqsa kichik oilalar va ko‘chma oshxonalar uchun. Ammo tibbiy tadqiqotlar va oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha olib borilgan ilmiy izlanishlar bunday amal inson salomatligi uchun jiddiy xavf tug‘dirishini ko‘rsatmoqda.
Nima uchun qayta qizdirilgan yog‘ xavfli?
Yog‘ni yuqori haroratda qayta qizdirish natijasida tarkibida trans-yog‘ kislotalari va akrolein kabi zararli moddalar hosil bo‘ladi. Trans-yog‘lar qon tomirlarini tortib, xolesterinni oshiradi, akrolein esa oshqozon va jigar faoliyatini buzishi mumkin. Shuningdek, qayta ishlatilgan yog‘ tez oksidlanadi, erkin radikallar miqdori ortib, hujayra qarishi jarayonini tezlashtiradi va saraton kasalliklari xavfini ko‘tarishi mumkin.
Yurak va qon tomir tizimiga ta’siri
Birinchidan, qayta-qayta qizdirilgan yog‘da oksidlangan lipidlar hosil bo‘ladi. Ular qon tomir devorlarini zaharlaydi, “yomon xolesterin” (LDL) miqdorini ko‘paytiradi va “yaxshi xolesterin” (HDL)ni kamaytiradi. Bu esa ateroskleroz, gipertoniya, yurak xuruji yoki insult xavfini oshiradi. Oddiy qilib aytganda, yurak va qon tomirlari tezroq “qariydi”.
Semirish va metabolik buzilishlar
Qovurilgan taomlar allaqachon kaloriya jihatdan yuqori. Agar ular qayta qizdirilgan yog‘da tayyorlansa, organizmda metabolik stress paydo bo‘ladi. Bu insulin rezistentligiga olib kelishi mumkin, natijada qonda shakar normal o‘zlashtirilmay, semirish va qandli diabet xavfi ortishi ehtimoli bor.
Oshqozon va ichak uchun xavflar
Qayta ishlatilgan yog‘da akrolein va politsiklik aromatik uglevodorodlar kabi toksik moddalar yig‘iladi. Ular oshqozon-ichak yo‘li qavatini qo‘zg‘atib, surunkali gastrit, refluks yoki ich ketishiga olib kelishi mumkin. Uzoq muddatda muntazam iste’mol qilinish shubhasiz oshqozon va ichakda o‘sma xavfini ham ko‘tarishi mumkin.
Iqtisod va sog‘liq – qaysi ustun?
Ko‘pchilik qisqa muddatli tejamkorlik uchun yog‘ni qayta-qayta qo‘llaydi, ammo bu uzoq muddatda yurak, diabet va jigar kasalliklari ko‘rinishida katta xarajat talab qiladi. Shuning uchun rivojlangan mamlakatlarda umumiy ovqatlanish shoxobchalarida yog‘dan foydalanish qat’iy qoidalar bilan cheklangan: masalan, 180°C dan yuqori qizigan yog‘, 2 martadan ortiq ishlatilmasligi va muntazam yangilanishi shart.
Dunyo va O‘zbekistondagi tadqiqotlar
Tadqiqotlar ko‘rsatdiki, qayta ishlatilgan yog‘ muntazam iste’mol qilinadigan hududlarda yurak-qon tomir kasalliklari va semirish darajasi yuqori. Hindistonda ko‘chma oshxonalarda yog‘ 4-5 martadan ortiq qayta qo‘llanilgan va bu hududlarda oshqozon saratoni holatlari ham yuqori bo‘lgan. O‘zbekistonda ham kichik oshxonalarda va ko‘chma ovqatlanish maskanlarida yog‘ni qayta-qayta ishlatish hollari kuzatiladi, bu esa iste’molchilar sog‘lig‘iga bevosita xavf tug‘diradi.
Mutaxassis maslahati
Mutaxassislar uy sharoitida yog‘ni qayta ishlatmaslikni, qovurishda undan kam miqdorda foydalanishni va imkon bo‘lsa qovurilgan taomlarni kamaytirishni tavsiya qiladi. Bu nafaqat salomatlikni saqlash, balki saraton va yurak kasalliklari xavfini ham sezilarli darajada kamaytiradi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
