Ҳар бир хонадонда картошка, палов ёки гўшт пиширгандан кейин қолган ёғни қайта ишлатиш одатга айланган. Баъзида бу иқтисодий жиҳатдан мантиқли туюлиши мумкин, айниқса кичик оилалар ва кўчма ошхоналар учун. Аммо тиббий тадқиқотлар ва озиқ-овқат хавфсизлиги бўйича олиб борилган илмий изланишлар бундай амал инсон саломатлиги учун жиддий хавф туғдиришини кўрсатмоқда.
Нима учун қайта қиздирилган ёғ хавфли?
Ёғни юқори ҳароратда қайта қиздириш натижасида таркибида транс-ёғ кислоталари ва акролеин каби зарарли моддалар ҳосил бўлади. Транс-ёғлар қон томирларини тортиб, холестеринни оширади, акролеин эса ошқозон ва жигар фаолиятини бузиши мумкин. Шунингдек, қайта ишлатилган ёғ тез оксидланади, эркин радикаллар миқдори ортиб, ҳужайра қариши жараёнини тезлаштиради ва саратон касалликлари хавфини кўтариши мумкин.
Юрак ва қон томир тизимига таъсири
Биринчидан, қайта-қайта қиздирилган ёғда оксидланган липидлар ҳосил бўлади. Улар қон томир деворларини заҳарлайди, “ёмон холестерин” (ЛДЛ) миқдорини кўпайтиради ва “яхши холестерин” (ҲДЛ)ни камайтиради. Бу эса атеросклероз, гипертония, юрак хуружи ёки инсульт хавфини оширади. Оддий қилиб айтганда, юрак ва қон томирлари тезроқ “қарийди”.
Семириш ва метаболик бузилишлар
Қовурилган таомлар аллақачон калория жиҳатдан юқори. Агар улар қайта қиздирилган ёғда тайёрланса, организмда метаболик стресс пайдо бўлади. Бу инсулин резистентлигига олиб келиши мумкин, натижада қонда шакар нормал ўзлаштирилмай, семириш ва қандли диабет хавфи ортиши эҳтимоли бор.
Ошқозон ва ичак учун хавфлар
Қайта ишлатилган ёғда акролеин ва полициклик ароматик углеводородлар каби токсик моддалар йиғилади. Улар ошқозон-ичак йўли қаватини қўзғатиб, сурункали гастрит, рефлюкс ёки ич кетишига олиб келиши мумкин. Узоқ муддатда мунтазам истеъмол қилиниш шубҳасиз ошқозон ва ичакда ўсма хавфини ҳам кўтариши мумкин.
Иқтисод ва соғлиқ – қайси устун?
Кўпчилик қисқа муддатли тежамкорлик учун ёғни қайта-қайта қўллайди, аммо бу узоқ муддатда юрак, диабет ва жигар касалликлари кўринишида катта харажат талаб қилади. Шунинг учун ривожланган мамлакатларда умумий овқатланиш шохобчаларида ёғдан фойдаланиш қатъий қоидалар билан чекланган: масалан, 180°C дан юқори қизиган ёғ, 2 мартадан ортиқ ишлатилмаслиги ва мунтазам янгиланиши шарт.
Дунё ва Ўзбекистондаги тадқиқотлар
Тадқиқотлар кўрсатдики, қайта ишлатилган ёғ мунтазам истеъмол қилинадиган ҳудудларда юрак-қон томир касалликлари ва семириш даражаси юқори. Ҳиндистонда кўчма ошхоналарда ёғ 4-5 мартадан ортиқ қайта қўлланилган ва бу ҳудудларда ошқозон саратони ҳолатлари ҳам юқори бўлган. Ўзбекистонда ҳам кичик ошхоналарда ва кўчма овқатланиш масканларида ёғни қайта-қайта ишлатиш ҳоллари кузатилади, бу эса истеъмолчилар соғлиғига бевосита хавф туғдиради.
Мутахассис маслаҳати
Мутахассислар уй шароитида ёғни қайта ишлатмасликни, қовуришда ундан кам миқдорда фойдаланишни ва имкон бўлса қовурилган таомларни камайтиришни тавсия қилади. Бу нафақат саломатликни сақлаш, балки саратон ва юрак касалликлари хавфини ҳам сезиларли даражада камайтиради.
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!
