Gadjetlar ijodiy fikrlash va diqqatni jamlashga salbiy ta’sir qiladimi?

Butun dunyo olimlari kompyuter, telefon va boshqa elektron qurilmalarning inson ruhiyati va aqliy qobiliyatlariga ta’sirini o‘rganmoqda. Tadqiqotlardan ma’lum bo‘lmoqdaki, gadjetlarning nazoratsiz ishlatilishi hayot sifatiga salbiy ta’sir qiladi. Nega bunday bo‘lishi haqida psixologiya fanlari doktori, professor Pavel Piskaryov javob beradi.

Zamonaviy odamni gadjetsiz tasavvur qilish juda qiyin. Biz elektron yordamchilarga topshirishga odatlangan vazifalar ro‘yxati cheksiz. Ular vaqtimiz va kuchimizni tejaydi, ish va kundalik vazifalarni bajarishni osonlashtiradi va... kognitiv qobiliyatlarimizni yomonlashtiradi.

Gadjetlar diqqatga salbiy ta’sir qiladi va xotirani yomonlashtiradi

Inson miyasi neyroplastik, ya’ni yangi sharoit va vazifalarga moslasha oladi. Misol uchun, ta’lim muassasalarining aksariyati ma’lumotni passiv ravishda qabul qilishni taklif qiladi — biz o‘qish va tinglash orqali yangi ma’lumotlarni olamiz. Shu yo‘l bilan talabalar katta hajmdagi ma’lumotlarni tezda eslab qolish va tahlil qilishni o‘rganadi, shunda kelajakda ular imtihonda yoki dissertatsiya himoyasida savollarga to‘g‘ri javob bera oladi.

Biroq talab yo‘qligi sababli bu ko‘nikmalar balog‘at yoshida tezda unutiladi. Ma’lumotni xotiradan emas, balki internetda topish uchun doimiy ravishda gadjetlarga murojaat qilamiz. Fikrlash uchun yangi algoritmlarni o‘rnatamiz — endi miyamiz ma’lumotlar bazalarini yaratishi va murakkab hisob-kitoblarni amalga oshirishi shart emas, shunchaki qidiruv tizimini oching yoki kalkulyatordan foydalaning. Natijada miyamiz ko‘p funksiyalari ishlatilmaydigan qurilmaga aylanadi.

Kompyuter yoki smartfonda ishlash ham sensor tizimimizga ortiqcha ta’sir qiladi. Ekranning miltillashi, kursor harakati, har qanday ma’lumotga bir marta bosish bilan kirish vasvasasi, ilovalar o‘rtasida almashinish natijasida odam muayyan vazifaga e’tibor qaratish qobiliyatini yo‘qotadi, bu uning bajarilish sifatini sezilarli darajada pasaytiradi. U tez chalg‘iydigan va unutadigan bo‘lib qoladi, tashvishi kuchayadi — bu shubhasiz, hayot sifatiga ta’sir qiladi.

Gadjetlarning salbiy ta’sirini qanday kamaytirish mumkin?

Inson miyasining gadjetlar stressiga qarshi turishga va yanada samarali ishlashiga yordam beradigan ko‘plab variantlar mavjud. Chet tillarini o‘rganish, boshqotirmalar yechish va elektron qurilmalar bilan bog‘liq bo‘lmagan aqliy faoliyatning boshqa turlarini kundalik faoliyatga kiritish tavsiya etiladi. Vaqti-vaqti bilan emas, lekin buni muntazam odatga aylantiring.

Tana mushaklariga o‘xshab miya ham nafaqat yuqori sifatli mashqlarni, balki dam olishni ham talab qiladi. Yaxshi uyqu va jismoniy faollik shaklida miya uchun sifatli dam olishni tashkil qilish juda muhimdir.

Sport zalidagi mashg‘ulotlarga qo‘shimcha ravishda tanadagi kuchlanishni ketkazadigan va ichki resurslarni bo‘shatib beradigan amaliyotlar ham kerak. Sigun yoki taybo kabi jang san’atlari (musht va tepishni raqs harakatlari va turli xil yurish turlari bilan birlashtirgan texnika) motorli ko‘nikmalarni rivojlantirishga, ong va tanani uyg‘unlashtirishga yordam beradi.

Meditatsiya ham yaxshi samara beradi, chunki u fikrlash jarayonini nazorat qilishni o‘rganishga va sezgilaringizga e’tibor berishga yordam beradi.

Qo‘l mehnatining miya uchun foydali jihatlari

O‘z qo‘llaringiz bilan biror narsa qilish insonning tabiiy ehtiyoji bo‘lib, maishiy texnika paydo bo‘lishi, oziq-ovqat yetkazib berish va texnik xodimlarni yollash xizmatlari tufayli buni unuta boshladik.

Albatta, gadjetlardan butunlay voz kechish shart emas. Ammo diqqatni muhim narsalarga qanday qaratishni, ko‘proq ijodiy fikrlashni o‘rganish uchun muayyan sharoitlarni yaratish muhimdir. Ulardan biri kundalik hayotda elektron qurilmalarning ahamiyatini kamaytirish va qo‘l mehnatini oshirishdir. Uy vazifalari, qo‘l san’atlari yoki qo‘llaringiz bilan bajariladigan har qanday faoliyatga vaqt ajrating — bu kulolchilik, rasm chizish, yozish bo‘lishi mumkin.

Nima uchun zamonaviy odam uchun tanada va qo‘lda faollikni rivojlantirish juda muhim?

Miyaning rivojlanishi nutq, diqqat, xotira, fikrlash va tasavvurga ta’sir qiluvchi nozik qobiliyatlariga bevosita bog‘liq. Qo‘llar qanchalik aqlli bo‘lsa, miya murakkab vazifalarni shunchalik yaxshi va tezroq qayta ishlaydi. Hatto eng oddiy kundalik ishlar ham intellektual qobiliyatlarni sifat jihatidan yaxshilashga yordam beradi. “Zamin” yangiliklarini “Facebook”da kuzatib boring