Тинчлик музокаралари ҳақида Киевдагиларнинг фикри қандай?

АҚШнинг янги президенти деярли ҳар куни Россия-Украина урушини якунлаш режаси бўйича қандайдир янги гап айтмоқда. Бу ҳолатда унинг Москвага нисбатан оҳанги тобора қатъийлашиб бормоқда: жумладан, агар Москва ҳарбий ҳаракатларни бас қилмаса, нефт нархларини қулатишга ҳам ваъда берди.

Бундан ташқари, можарони тинчитиш учун Кит Келлогни махсус вакил қилиб тайинлади. Reuters ва The Wall Street нашрлари сайловгача ҳам Келлог тинчликка эришиш учун Трампга ҳам Киевга ҳам, Москвага ҳам босим ўтказиш кераклигини тавсия қилганини ёзиб чиққанди. Бир вақтнинг ўзида Трамп Зеленскийни 2022 йил бошида музокараларни бошламагани учун очиқчасига танқид қилди. Трампни лавозимига киришиши билан табриклар экан, Путин «Украина можароси» бўйича мулоқотга тайёрлигини тасдиқлади, кейинроқ Америка президенти билан «ишончга сазовор муносабатлар»га эга эканини қўшимча қилди.

Тинчлик музокаралари атрофидаги вазият борган сари таранглашиб бормоқда. Бу борада Киевдагиларнинг фикри қандай? «Медуза» махсус мухбири Лилия Яппарова Володимир Зеленский офиси раҳбарининг маслаҳатчиси Михайло Подоляк билан суҳбат ўтказди.

— Сўнгги бир неча ой давомида ҳамма тинчлик музокараларини муҳокама қилмоқда. Сизнингча, у яқин орада амалга ошадими?

— Аввало, тинчлик тушунчасини аниқлаштириб олиш керак. Россия учун бу — оккупация, Украина учун эса ҳаётини сақлаб қолиш имконияти. Демократик давлатлар шунга яқинлашиб боряпти, деб ишонаман: бундай урушлар фақат тажовузкор давлатни мажбурлаш орқали тўхтатилади. Улар билан келишиб бўлмайди, уларни фақат мажбурлаш мумкин. Буни АҚШнинг янги президентининг Россияга нисбатан ўзгарган риторикасида ҳам кўряпман. Бу эса муайян умидларни пайдо қилади.

— Давос форумида Трамп таҳдидларга ҳам ўтди: у Саудия Арабистони ва OPEC’ни нефт нархларини тушириб, Россиянинг даромадларини қисқартиришга ва унинг Украинадаги ҳарбий ҳаракатларини тўхтатишга мажбурлашини айтди. Бу амалга ошиши мумкинми?

— Бу таҳдид эмас. Кўпчилик учун кутилмаган ҳолат шундаки, Трамп айнан самарали бўлиши мумкин бўлган ечимларни таклиф қилмоқда. Яъни Россия учун уруш баҳосини кескин ошириш ва унинг глобал бозордаги даромадини камайтириш. Агар нефт нархини 50 доллардан пастга, энг яхшиси, 40 долларгача тушира олишса, Россия урушни давом эттириш учун зарур бўлган катта миқдордаги маблағлардан айрилиши тайин.

Трамп шунчаки нефт маҳсулотларини истеъмол қилувчи давлатлар даражасида шартли санкциялар жорий қилишни таклиф этаётгани йўқ. У нефт нархини пасайтириш ҳақидаги қарорни OPEC’га аъзо давлатлар ва АҚШ билан илиқ муносабатдаги саудияликлар қабул қилиши кераклигини айтмоқда. Бу Россияни дунёни адекватроқ қабул қилишга мажбурлаш учун пухта ўйланган ва тезкор воситадир.

Путин буни англай олиши ёки йўқлиги умуман бошқа масала. Ҳозирча у буни гўёки қандайдир парда ортидаги ўйинлар сифатида қабул қилмоқда. У гўё, «хўп, сизлар қандайдир баёнотлар қилиб туринглар, буёғини парда ортида келишиб олаверамиз», дегандек. Менимча, у катта хатога йўл қўяпти.

— Бундай босим тинчлик музокараларини хавф остида қолдирадигандек туюлмаяптими сизга? Ахир Путин ўзига нисбатан босим ўтказилишини ёқтирмаслиги ҳаммага маълум.

— Путинда токи манёвр қилиш учун майдон мавжуд экан, унга нимадир ёқиши ёки ёқмаслиги мумкин. Ҳозир у жуда кучли қарамликка тушиб қолган. Мен унинг Си Жинпинг билан сўнгги [2025 йил 21 январдаги] видеоконференция орқали музокараларини кузатдим — Си вазмин, ҳатто ирония билан гаплашмоқда, Путинга енгил истеҳзо билан қаради. Путин эса сертавозе, гўё ўзини яхши томондан кўрсатишга ҳаракат қиляпти: «Қаранг, биз бунақа қила оламиз, мана бунга ҳам қодирмиз», дея. У ўзига ишончи йўқ, обрўси қизил зонада бўлган одамдек кўринди. Чунки у ростдан ҳам бир қатор қарорларни мустақил қабул қила олмайди — йирик давлатларнинг қўллаб-қувватлови бўлмаса, у бир қадам ҳам ташлай олмайди.

Трамп ҳам Путиннинг руҳий эмоционал ҳолатига эътибор қаратади, деб ўйламайман. Путин унга тенг рақиб эмас.

— Трамп урушни бир суткада тўхтатишга ваъда берганди, лекин бунга эриша олмади ва Украина ҳамда Россия бўйича махсус вакили Кейт Келлогга можарони 100 кун ичида тугатиш вазифасини юклади. Бу муддат реалми?

— Бу Келлог олдида турган вазифа учун реал муддат. Трамп уни аниқ баён қилди: АҚШ ва Украинани қониқтирадиган ҳамда ҳақиқатан ҳам урушни тугатишга олиб келадиган сценарий ишлаб чиқиш керак. Мен эса [АҚШ давлат котиби Марко] Рубионинг сўзларига алоҳида эътибор қаратишни таклиф қилган бўлардим. У уруш шундай ечим топиши керакки, уч-тўрт йил ичида жанглар қайта бошланмаслиги лозим, деди.

Демак, можарони тугатиш режаси Украина ва умуман Шарқий Европанинг суверенитет ҳуқуқларини ҳимоя қилишни кафолатлаши, халқаро ҳуқуқни давлатлараро муносабатлар стандарт сифатида тиклашни таъминлаши керак.

— Украина Келлог билан маслаҳатлашувлар ўтказишга улгурдими? У январ ойи бошларида Киевга боришни режалаштирганди, лекин қандайдир сабаб билан сафарини кечиктирди.

— Йўқ, ҳозирча жаноб Келлог билан ҳеч қандай мулоқот бўлгани йўқ. Фикримча, у ҳозир айнан АҚШнинг Россияга нисбатан позициясини ишлаб чиқмоқда. Россия эса ҳозирча адекват суҳбатга тайёр эмас.

— Сиз Келлогнинг урушни тугатиш бўйича позицияси ҳақида қандай фикрдасиз? У музокара жараёнида «қамчи ва ширинлик» усулидан фойдаланишни ёқлаганди — масалан, Украинага АҚШ ҳарбий ёрдамини кескин қисқартириш таҳдид қилинган эди.

— Буларнинг барчаси Келлог ва Трамп уруш муаммосига чуқурроқ кириб бормаган пайтдаги мулоҳазалар эди. Лекин Россияга нисбатан қамчисиз ҳеч нарса иш бермайди. Келлог айнан шу қамчини ишлаб чиқиш устида ишлайди.

Путинга қарши фақат таҳдид ва мажбурлаш орқали самарали иш олиб бориш мумкин. Унга шахсан ўзи тўлайдиган баҳоси тушунтирилиши керак. Келгусида у нафақат урушни молиялаштириш имкониятларини қўлдан чиқаради, балки ички ижтимоий масалаларни ҳал қилиш имкониятларидан ҳам айрилади. Россия ичида таранглик ортиб боради, Украина эса, умид қиламанки, узоқ масофаларни нишонга олувчи қурол-яроғлар билан таъминланади. Бу эса Путин энг кўп қўрқадиган нарсага олиб келади: назоратни йўқотиши ва лавозимидан четлатилиши.

— Сизнингча, Путин Трампдан нима кутмоқда? 20 январда Россия президенти, масалан, «Украина можароси бўйича янги АҚШ маъмурияти билан мулоқотга тайёр» эканини ва «узоқ муддатли тинчлик»га эришишни хоҳлашини айтди.

— Путин ўз ташқи сиёсатини ёлғон устига қуришни яхши кўради ва ўзи ҳам алданишни кутяпти. У глобал муҳокамалар ўрнига, пардалар ортида келишиб олишга умид қиляпти. Яъни омма олдида тинчликка чорловчи баёнотлар берилади, аслида эса, парда ортида музокаралар бўлиб ўтади ва у ўша ерда алдов ва босим ўтказишга ҳаракат қилади: «Биз сизга манавини бердик, сиз эса бизга буни беринг» қабилида. Лекин бу кутилмаларда Путин катта хатога йўл қўймоқда.

— Трампнинг баёнотига кўра, унинг Путин билан учрашувига тайёргарлик кетмоқда. Бу масалада Украина томонига мурожаат қилиндими?

— Трамп ва Путин ўртасидаги суҳбат АҚШ маъмурияти ваколатига киради. Фикримча, Трампга Путин билан учрашиш ҳақиқатан ҳам керак, шунда унинг ақлий таназзули нечоғлик чуқур эканини англайди. Путин ўзининг ҳақиқий «мен»ини очади, Трамп эса унинг нечоғлик ноадекватлигини баҳолаб, бу шахсдан мантиқий хулоса ва рационал хатти-ҳаракат кутмасликка қарор қилади.

Шундан сўнг эса Россияга нисбатан қаттиқ иқтисодий босим ўтказиш лозим: нефт нархини тушириш, Путин атрофидаги шахсларга янги санкциялар жорий этиш, уларнинг чет элдаги мулкларини мусодара қилиш, музлатилган активлардан фойдаланиш ва санкцияларни четлаб ўтиш йўлларини тўсиш.

— 21 январда Зеленский АҚШ ва Украина президентларининг учрашувини ташкил этиш устида ишлаётганини маълум қилди. Учрашув дастури бўйича тушунча борми, қайси масалалар муҳокама қилинади?

— Бу учрашувга тайёргарлик ташқи ишлар вазирлиги ва президент маъмурияти даражасида олиб борилмоқда. Учрашув мавзулари эса очиқ ва аниқ: биз учун хавфсизлик кафолатлари, чегаралар дахлсизлиги, халқаро хавфсизлик тизимидаги аниқ ўрнимиз, Украинани тиклаш дастури, дипломатик, ҳарбий ва молиявий кўмак, шериклик муносабатларини мустаҳкамлаш масалалари муҳим.

— Украина, Россия ва АҚШ ўртасида уч томонлама музокаралар бўйича Киевда аниқлик борми? Бу қандай форматда муҳокама қилинмоқда?

— Бу эртага ёки индинга ҳал бўладиган масала деб ўйламайман. Ҳозирча бошқа уч томонлама музокараларни ўтказиш зарур — АҚШ, Европа Иттифоқи ва Украина. Бу урушни якунлаш йўлидаги умумий позициямиз тўлиқ мувофиқлаштирилиши керак. Шунингдек, АҚШ—Хитой ва АҚШ—Глобал Жануб давлатлари ўртасида алоҳида мулоқотлар бўлиши мумкин. Фақат шундан сўнг уч томонлама музокаралар ҳақида гапириш мумкин бўлади.

— Володимир Зеленский 23 январда Россия билан музокаралар шартларини маълум қилди. Асосий талаб — Киевга хавфсизлик кафолатларини тақдим этиш: Ғарб давлатлари, жумладан, АҚШ Украинага камида 200 минг тинчликпарвар кучлар юбориши керак, деди Украина президенти. Бошқа вариант сифатида Украина НАТОга қабул қилиниши ҳам таклиф этилди. Европа ва АҚШдаги шерикларингиз бу талабларга қандай муносабат билдирмоқда?

— Путин учун ҳозир экспансия ҳокимиятда қолишнинг ягона усулига айланган. Шунинг учун агар биз ҳақиқатан ҳам узоқ муддатли тинчликни таъминлашни истасак, бир неча йўл бор. Биринчиси — Украинанинг НАТОга қўшилиши. Иккинчиси — Исроил—АҚШ модели бўйича хавфсизлик кафолатлари, яъни Исроил ҳаво ҳудуди Америка ҳаво ҳужумидан ҳимоя тизимлари ва авиацияси билан ҳимоя қилинади. Учинчиси эса тинчликпарвар кучлар юбориш; бу таклиф ҳозир Франция, Британия ва Шимолий Европа давлатлари билан муҳокама қилинмоқда. Фронт чизиғи 1,3 минг км узунликда эканини ва босиб олинган ҳудудларда 600 мингдан ортиқ россиялик ҳарбий борлигини инобатга олсак, тинчликпарвар контингент 150–200 минг кишини ташкил этиши керак.

Украина президенти: «Мана, вариантлар бор, бошқа йўл йўқ», демоқда. Формал равишда Путинга биз урушни тугатдик, деб эълон қилиш ва унинг экспансия ҳамда провокациялардан воз кечишини кутиш ярамайди.

— Путин эса Украинанинг НАТОга аъзолигини мутлақо қабул қилмаслигини айтди. У Россия тинчлик музокараларига фақат Украина ўз қўшинларини Москва илгари аннексия қилган тўрт областдан олиб чиқиб кетган тақдирдагина тайёрлигини билдирди. Киев ва Москва позициялари бу қадар фарқ қилар экан, музокаралардан натижа кутиш мумкинми?

— Албатта, ишонаман. Аммо бунда мажбурлаш усули керак, бошқа йўл иш бермайди. Агрессор давлатнинг эзгу ниятларига ишониб бўлмайди. Бизнинг шерикларимиз — биринчи навбатда АҚШ — Россия билан юмшоқ оҳангда гаплашиш мумкин эмаслигини англай бошлади. Уни фақат иқтисодий ва ҳарбий чоралар билан мажбурлаш мумкин.

— Трампнинг можарони ҳал этиш режалари ҳозирча Украинанинг НАТОга қўшилиши масаласини ўз ичига олмайди. Сиз мамлакатнинг алянсга аъзо бўлишини қандай таъминламоқчисиз?

— Муҳокамалар ва рационал далиллар орқали. Шунингдек, бу ғояни қўллаб-қувватлайдиган халқаро сиёсатчилардан иборат кенг тармоқ яратиш билан. Масалан, Украина Европага муҳим стратегик устунлик бера олади: қуролли кучларимиз негизида Европа қўшма ҳарбий гуруҳини ташкил қилиш мумкин. Бу кучлар АҚШ ёрдамига муҳтож бўлмай туриб ҳам хавфсизликни таъминлай олади.

— АҚШ президентининг миллий хавфсизлик бўйича собиқ маслаҳатчиси Жон Болтон Трамп Украинани ўзи учун ноқулай тинчлик келишувини имзолашга мажбур қилишга уринади, деган хавотир билдирди. Сиз бу хавотирга қўшиласизми?

— Йўқ, хавотирланмайман. Чунки бу АҚШнинг нуфузига қаттиқ зарба бўлади. Бу Россияга ўз тажовузкор ҳаракатларини давом эттиришга имкон беришни англатади. Урушни мутлақо бошқа йўл билан якунлаш имкониятлари мавжуд. Бу Россия келтираётган беқарорликни ҳам камайтиришга ёрдам беради.

— Украина қуролли кучлари бош штаби 22 январда фронтда вазият оғирлигича қолаётганини, россиялик ҳарбийлар шахсий таркиб ва техникада устунликни сақлаб қолганини маълум қилди. Ҳозир олдинги сафларда вазият қандай?

— Жуда оғир, айниқса, Донецк йўналишида. Россияда ҳозир анча кўпроқ ўқ-дори, зирҳли техника, артиллерия ва арзон тирик куч бор. РФ армияси фронт чизиғи бўйлаб кичик гуруҳлар билан ҳужумлар ташкил қилиш ва кичик плацдармларни эгаллаш тактикасидан фойдаланмоқда. Улар бу нуқталарни кенгайтириш ва устунликни оширишни мақсад қилган.

Бироқ уруш давом этмоқда ва агар Украинага кўпроқ ракета, миномёт ва реактив снарядлар етказиб берила бошланса, вазият барқарорлашиши мумкин. “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг