АҚШ президенти Доналд Трамп Вашингтон Украинага Россия тажовузига қарши туриш учун кўрсатган кўп миллиардлик ёрдамлари эвазига табиий ресурслардан фойдаланиш кўринишида компенсация олиши лозимлигини айтди. Бу вақтда эса, ғарб нашрларига кўра, америкалик дипломатлар урушни якунлаш режаси устида ишлашда давом этмоқда, аммо Оқ уйнинг янги маъмуриятининг аниқ таклифлари бўйича ҳамон маълумот йўқ. BBC Трампнинг Украина ҳақидаги сўнгги сўзлари ва уларга реакцияларни жамлади.
Трамп Украина табиий ресурслари ҳақида нималар деди?
АҚШ президентининг Украина тўғрисидаги сўнгги шов-шувли баёнотлари Fox News телекомпаниясига интервюсида янгради.
Интервю New York Post таблоидида Трамп гўёки Россия президенти Владимир Путин билан телефон мулоқоти ўтказгани ҳақида чиққан хабар ортидан эфирга кетди. Кейинроқ Трамп чиндан ҳам Путин билан алоқада бўлиб турганини тан олди, аммо улар айнан қачон гаплашгани — инаугурациягача ёки ундан кейинлиги — мавҳум қолди.
Fox News саволларига жавоб бераркан, Трамп уруш даврида кўрсатилган ёрдам эвазига Украинанинг фойдали қазилмаларидан фойдаланиш имконига эга бўлишни исташини билдирган. Шу билан бирга, у Украина ва Россия қарама-қаршилиги томонлардан исталган бирининг ғалабаси билан якунланиши мумкинлиги ва тинчлик битимини тузишга эришилиши ёки йўқлигини аниқ айта олмаслигини билдирган.
«Улар [украинлар] келишиб олиши ҳам мумкин, келиша олмаслиги ҳам мумкин. Улар кун келиб Россиянинг бир қисмига айланиши ҳам мумкин, айланмаслиги ҳам мумкин, — деган Трамп Украина ҳақида. — Аммо у ерда пулларимиз бор ва мен уларни қайтаришни истайман».
Трампнинг сўзларига кўра, «Украина ҳудуди ер остидаги ноёб металлар, нефт ва газ нуқтайи назаридан улкан аҳамиятга эга». «Мен пулларимиз ҳимояланган бўлишини истардим, чунки биз юзлаб миллиард доллар сарфлаяпмиз», — дея қўшимча қилган Трамп.
Fox News учун интервюда Трамп Украина ва АҚШ ўртасида табиий ресурслардан фойдаланиш бўйича таклиф этилган келишув суммасини 500 млрд долларга баҳолаган. «Мен уларга, масалан, 500 миллиард долларга тенг ноёб ер элементлари кераклигини айтдим. Улар бунга рози бўлишди, шунинг учун ҳеч бўлмаганда ўзимизни аҳмоқдек ҳис қилмаймиз», – деди Оқ уй раҳбари.
New York Post таблоидининг Трамп ва Путин ўртасидаги «телефон мулоқоти» тўғрисидаги шов-шувли хабарида эса 500 млн долларлик келишув ҳақида гап кетади, яъни бир нечта нол кам, аммо кимдир (ёки нашр журналисти, ёки Трампнинг ўзи) шунчаки рақамларни чалкаштириб юборган бўлиши мумкин.
АҚШ Давлат департаментининг 2025 йил 20 январдаги маълумотига кўра, яъни Трамп инаугурацияси арафасида, Россиянинг Украинага кенг кўламли босқини даврида АҚШ Украинага тахминан 69,2 млрд долларлик ёрдам кўрсатгани келтирилган.
Шу билан бирга, Американинг халқаро муносабатлар бўйича нуфузли таҳлилий кенгаши (Council on Foreign Relations) америкаликларнинг Украинага кенг кўламли уруш бошидан буён жами ёрдамини 175 млрд долларга баҳолаган.
Зеленский қандай реакция қилди?
Трамп Украина табиий ресурсларидан фойдаланиш ғояси ҳақида 10 кунча олдин Оқ уйда мухбирлар билан мулоқот вақтида ҳам гапирганди. Ўтган вақт ичида Украина президенти Володимир Зеленский бу таклифга жавоб берди ва яқинда Reuters агентлигига берган интервюсида бу борада АҚШ билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини айтди.
Зеленский Reuters журналистларига Украина табиий ресурслари харитасини кўрсатмоқда. Унинг фикрича, Россия фойдали қазилмалар нуқтайи назаридан энг қимматли ерларни эгаллаб олишга ҳаракат қилмоқда
Зеленский украин табиий ресурслари ҳақида Киевнинг урушни якунлаш бўйича стратегияси саналган «Ғалаба режаси»да ҳам сўз борганини эслатган. Киев бу режани ўтган йил охиридаёқ Трампга ҳамда олдинги президент Жо Байден маъмуриятига тақдим этганди.
Шу билан бирга, Зеленскийнинг сўзларига кўра, Украина АҚШдан украин конларига инвестиция киритишини кутмоқда ва мамлакат дунёнинг бошқа кўплаб давлатларидан фарқли ўлароқ Америка компаниялари улардан фойдаланиш имкониятини беришга тайёр.
«Мен унга дедим: „Бу жуда бой замин. Бизда фойдали қазилмалар бор“, — деган Зеленский Трамп билан охирги мулоқоти ҳақида гапириб. — Бу биз уларни кимгадир берамиз дегани эмас. Ҳатто стратегик ҳамкорларга ҳам. Гап ҳамкорлик ҳақида бормоқда, шунинг учун биз стратегик ҳамкорлармиз. Яъни пул қўйинг, марҳамат инвестиция киритинг, ўз компанияларингизни чақиринг. Келинглар, буни биргаликда ишлаб чиқарайлик, пул қилайлик».
Зеленский Украинанинг кўплаб қазилма бойликлари ҳарбий технологиялар нуқтайи назаридан муҳим аҳамиятга эгалигини қўшимча қилган. Шунинг учун, Украина президентининг сўзларига кўра, уларни ҳужум учун фойдаланиши мумкин бўлган Россия эмас, балки Ғарб давлатлари олиши муҳимдир.
Ноёб ерости элементлари нима ва улар Трампга нега керак?
Ноёб ерости элементларига электроника, шунингдек, электр моторлар ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган 17 металл гуруҳи киради. Номига қарамай, бу металлар Ер бўйлаб кенг тарқалган, аммо уларни бир жойда тўпланган ҳолда топиш ва ўзини оқлайдиган даражада оммавий ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш анча мушкул.
Краматорск яқинидаги Белокузминовка қишлоғидаги бўрли қоялар. Украина турли хил табиий ресурсларга бой.
Reuters қайд этишича, Трамп нафақат ушбу моддаларни, балки умуман муҳим минералларни, яъни замонавий саноатнинг асосий тармоқлари учун катта аҳамиятга эга бўлган фойдали қазилмаларни назарда тутган бўлиши ҳам мумкин.
Агентлик Украинада уран, литий ва титаннинг катта захиралари мавжудлигини эслатган, бироқ улар дунёдаги энг катта захиралар қаторига кирмайди — АҚШнинг ўзида ҳам шу ва бошқа муҳим минералларнинг захиралари мавжуд.
Bloomberg агентлиги шарҳловчиси Марк Чемпион яқинда ёзганидек, Зеленский ўзининг «Ғалаба режаси»га Украина табиий ресурсларини бўлишиш ҳақидаги қисмни айнан «асосий ёндашуви „сен менга — мен сенга бераман“ кўринишида бўлган Трампга маъқул келиши учун» киритган.
«Украина Трамп айтганидек ноёб ерсоти металларига эмас, балки фақат литий, марганец, титан ва урангагина бойлиги муҳим эмас. Америка президенти деталларга эътиборли эмас», — дея ёзади Чемпион.
Бундан ташқари, Зеленский ҳам, Ғарб шарҳловчилари ҳам эслатганидек, Украина табиий ресурсларининг катта қисми Россия қўшинлари томонидан босиб олинган ҳудудларда жойлашган. Шу сабабли, улардан фойдаланиш истиқболлари умуман ноаниқ бўлиб қолмоқда — ва давом этаётган уруш шароитида имконсиз.
Таниқли украиналик сиёсатшунос ва журналист Виталий Портниковнинг тахмин қилишича, Трамп ўз сайловчиларига Вашингтон Киевни нега қўллаб-қувватлашда давом этиши кераклигини кўрсатиш мақсадида Украина табиий ресурслари ҳақида гапирган.
Портниковнинг эслатишича, сайловолди кампанияси давомида Трамп Украинага Америка маблағлари ажратилишини бир неча бор танқид қилганди.
«Агар [Трамп] Путин Россия-Украина урушини узоқ йиллар давом эттиришга тайёрлигини тушунса ва бу вазиятда Украинага ёрдам беришдан бош тортиш Оқ уй учун аниқ сиёсий мағлубият бўлади, унда у ҳеч бўлмаганда унга овоз берган ва „шамолга совурилаётган пуллар“ ҳақидаги сўзларига ишонган америкаликларга Украинага ёрдамни давом эттириш ва кўпайтиришни қандай тушунтириши керак?» — дея савол қўяди Портников.
«Мана энди тушуниб етдик. Гап ҳатто Америка президентининг Россия позициясига муносабати ҳақида эмас, балки америкаликлар келажакда Америка иқтисодиётини ривожлантириш учун стратегик аҳамиятга эга бўлган конларга кириш учун Украинага ёрдам бераётгани ҳақида бўлиши мумкин», — деб ҳисоблайди эксперт.
Вашингтоннинг «тинчлик режаси» ҳақида нималар маълум?
Трамп украинларнинг фойдали қазилмалари ҳақида ўз маъмурияти вакиллари Украина билан музокараларга, жумладан, 14 феврал куни очиладиган хавфсизлик бўйича Мюнхен конференциясига тайёргарлик кўраётган маҳалда гапирмоқда.
Трампнинг махсус вакили Кит Келлогни Мюнхен конференциясидан кейин Киевда ҳам кутишмоқда
Британиянинг Daily Telegraph газетаси ёзишича, Трампнинг Украина ва Россия бўйича махсус вакили Кит Келлог конференцияда урушни якунлаш бўйича ўз таклифларининг элементларини тақдим этиши мумкин (лекин у бунгача «тинчлик режаси» фақат АҚШ президентининг ўзи томонидан эълон қилиниши кераклигини айтганди). Келлог Мюнхендан кейин Киевга ҳам сафар қилади.
CNN ва Bloomberg ўз манбаларига таяниб, Келлог ўз режасини шу ҳафта давомида Трампга тақдим этишини хабар қилган.
Сайловлардан кейиноқ Трамп Путинни ҳарбий ҳаракатларни тўхтатишга чақира бошлаган ва агар у бунга кўнмаса, Россияга қарши янги санкциялар қўллаш билан таҳдид қилганди.
Келлогнинг режаси таркиби бўйича ишончли маълумотлар йўқ, аммо матбуотда қуйидагича версия айлантирилган:
- Daily Telegraph хабарига кўра, гап нодир ер ресурсларидан фойдаланиш эвазига Украинага ҳарбий ёрдам кўрсатишни давом эттириш ҳақида кетаётган бўлиши мумкин (президент Зеленский, аввал айтилганидек, буни қўллаб-қувватлайди.)
- CNN ҳам агар ўт очиш тўхтатилиб, тинчлик музокаралари бошланса, Украина кўпроқ ҳарбий ёрдам олиши мумкинлигини ёзмоқда. Шундан сўнг, бу маълумотларга кўра, Европа тинчликпарвар кучлари фронт чизиғида пайдо бўлиши мумкин. (Зеленский ҳозирча ўт очишни вақтинча тўхтатишга қарши, чунки бу Россияга ҳужумга яхшироқ тайёргарлик кўриш имконини беради ва хавфсизлик кафолатларини бермайди, деб ҳисоблайди)
- Келлог, шунингдек, сулҳ даврида Украинада президентлик сайловларини ўтказиш ғоясини қўллаб-қувватлаган. CNN’га кўра, АҚШ шу йўл билан Зеленскийнинг президентлик лавозимидан кетишига замин ҳозирлаши, шу тариқа „битимни жозибали қилиши ва Кремлни музокараларга жалб қилиши“ мумкин. (Зеленский якшанба куни ITV телекомпаниясига берган интервюсида уруш тугамагунча сайловларни доимий асосда ўтказишга қатъиян қарши чиқди: унинг фикрича, бу Украина армиясини йўқ қилади ва Россиянинг позициясини мустаҳкамлайди).
- Ғарб нашрларидаги материаллар муаллифлари таъкидлашича, тинчлик учун асосий тўсиқлардан бири Россиянинг позицияси бўлиб қолмоқда, у ҳозирча ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш учун сабаб кўрмаяпти. «Ҳозир [Кремл] жанг майдонида ғалаба қозонмоқда — бу тез содир бўлмаса-да, унинг қўшинлари олдинга силжимоқда», — деб ёзади CNN бу борада.
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
