Тожикистон–Покистон алоқаларини чуқурлаштириш: стратегияли эҳтиёткорлик зарур

Тожикистон ва Покистон ўртасида шаклланаётган муносабатлар иқтисодий ҳамкорлик ва минтақавий алоқалар ҳақидаги ваъдаларнинг юқори сатҳидан ташқарида тўлиқ таҳлилни талаб қиладиган мураккаб дипломатик вазифани ифодалайди. Ислом мероси бўйича умумийликларга қарамай ва турли икки томонлама ташаббуслар мавжуд бўлса-да, Тожикистоннинг стратегияли манфаатларини Покистоннинг ички муаммоли ҳолати ва минтақадаги хатти‑ҳаракатларидан огоҳона масофа сақлаш орқали ҳам яхшироқ таъминлаш мумкин.

Покистоннинг ҳарбий ва сиёсий тармоқлари эътиқодий жиҳатдан катта ўзгаришларга учраган бўлиб, бунинг Тожикистоннинг секуляр раҳбарлиги учун хавф бор. Аси́м Мунирининг 2025 йил май ойида фельдмаршал даражасига кўтарилиши Покистон куч структураларида диний экстремизмнинг кучайиши тенденциясини кўрсатмоқда. Илгари диний идеологиядан профессионал масофани сақлайдиган ҳарбий лидерлар бор эди, аммо Мунирнинг "мулла-генерал" номи билан чақирилиши ва радикал исломчалик риторикаси армия маданиятида катта ўзгариш белгиси.

Бу ўзгаришлар икки томонлама муносабатларга жиддий таъсир кўрсатади. Тожикистон ҳукумати диний экстремизмни миллий барқарорлик учун таҳдид сифатида кўриб, секуляр бошқарувга берилган. Диний идеологияни фаол тарғиб қилаётган мамлакат билан муносабатларни чуқурлаштириш идеологик "чанглаш" ва ички беқарорликка олиб келиши мумкин. Покистоннинг ҳарбий ҳаракатларни диний риторикага асослантириши ва минтақада прокси-гуруҳларга ёрдам кўрсатиши Тожикистон сиёсатчилари учун огоҳлантириш белгиларидир.

Покистон-Тожикистон иқтисодий ҳамкорлигининг ваъда қилинган фойдалари кўпинча назария ҳудудида қолмоқда. 2006 йилда бошланган CASA‑1000 лойиҳаси аъло ваъдалар берган, аммо амалга оширилмайдиган мисолдир. Тахминан 20 йил ўтса-да, лойиҳа яқинлашмаган, Покистон ҳар доим кечикиб келмоқда ва қўшимча билан, ҳиндистонлик фирмалар қатнашишига қарши чиқмоқда.

Покистон CASA‑1000ни “очиқ” қилиб, электрни тескаридан ўтказишни таклиф қилиб, Тожикистоннинг даромадини камайтирмоқда. Тожикистон расмийлари араб мамлакатлари билан тузилган шартномалардаги эҳтимолий хатарларни инобатга олган ҳолда уларни қайта кўриб чиқишга тайёр.

Иккинчи томондан, Покистон портлар орқали транзитни таъминлай олмади. Гвадар ва Карачи портлари марказий Осиё учун муҳокама қилинди, аммо ишончли шарт-шароит яратилмади. Хавфсизлик тобора ёмонлашмоқда. Россия фуқаролари ва объектларига қилинган ҳужумлар шуни кўрсатмоқдаки, бу шароитда иқтисодий ҳамкорликка ишонч паст.

Терроризм ва прокси-жанглар билан муносабатлар Тожикистон хавфсизлиги учун хавф туғдирди. Покистон куч структуралари фаолият кўрсатган минтақавий мақсадлар учун террористик прокси-гуруҳларни ишлатган ва ГБАОда дестабилизация эҳтимоли мавжуд.

Хитой фуқароларига қарши Тожикистонда содир этилган ҳужум, афғон томонидан амалга оширилган, минтақавий хавфни кўрсатади. Покистон ўз ичида террорий фаолликни назорат қила олмаган. Янги таъсисга аҳамиятсизлик, аммо уларнинг масъулияти ўшанда эрта пайдо бўлиши кутилмаган.

Ваҳонда қурилган йўллар наркотик, қурол ва экстремистик ғояларнинг контрабандасига олиб келиши мумкин. Шунингдек, Покистон назоратидаги Гилгит-Балтистон ҳудудида шиаларга нисбатан бўлаётган таъқиблар Тожикистондаги ишмаилӣ мазҳабига мансуб шиалар учун ҳам хавф туғдириши мумкин.

Покистон ташқи сиёсатида шантаж ва босим кучайган. Муҳим хабарлар – тожик элчихонасига Ҳиндистон билан муносабатларни чеклаш керак, деб тайинланган огоҳлантиришлар, бу шантаж сиёсатига далолат.

Бу Mavericks бўлиб, тобора жиддий бўлган — Покистон Кичик мамлакатларга босим қилиш ўша Ҳиндистонга қарши танлашга мажбур қилади. Тожикистон эса стратегик автономиятини сақлаб қололмайди.

Бундан ташқари Покистоннинг бошқаларнинг суверенитетини ҳурмат қилмаслиги, унинг дипломатик барқарор ҳамкорлик учун ишончсизлигини кўрсатади. Покистон томони турли асоссиз даъволар ва бўҳтонларга асосланган гап-сўзлар тарқатмоқда. Бу ҳаракатлар эса минтақа барқарорлигига ёрдам бермайди, аксинча уни хавф остига қўяди.

Тожикистон стратегик манфаатлари дўстона, лекин эҳтиёткор муносабатда бўлиши керак. Ҳиндистон, Хитой, Россия, Европанинг барқарор ҳамкорликлари — Тожикистон учун кўпроқ ишончли. Покистон билан чуқур интеграцияга йўл қўймаслик керак.

Ҳозирги глобал шароитда ҳамкорлик қилишда энг муҳими — стратегик асос ва ишончли ҳамкорни танлаш. Покистон билан муносабатларда Тожикистон уни узоқ муддатли ва барқарор шерик деб билолмайди. Шу сабабли, муҳим сиёсий ва иқтисодий қарорлар Тожикистоннинг ўз миллий манфаатларига асосланган ҳолда қабул қилиниши керак. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!