Ҳиндистон ва Марказий Осиё республикалари ўртасидаги мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги стратегик ҳамкорлик тарихий алоқаларнинг мураккаб матрицаси, умумий хавфсизлик муаммолари, минтақавий геосиёсий динамика, барқарорлик ва тараққиётга ўзаро интилишлар билан боғлиқ. Ўз моҳиятига кўра, ушбу ҳамкорлик терроризм ва экстремизмга қарши курашиш, гиёҳванд моддалар савдоси ва киберҳужумлар каби трансмиллий таҳдидларга қарши курашиш, Евроосиёдаги йирик давлатлар таъсирини мувозанатлаштириш, географик ва тарихий алоқалардан фойдаланиб, ўзаро боғлиқлик ва минтақавий интеграцияни ривожлантириш йўлида манфаатларни бирлаштириш орқали шаклланади. Ушбу драйверлар Ҳиндистон нима учун Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон билан чуқур мудофаа ва хавфсизлик алоқаларига устувор аҳамият берганини тушунтирибгина қолмай, балки минтақавий тинчлик ва барқарорликни таъминлаш бўйича кенгроқ стратегиянинг бир қисми сифатида ушбу ҳамкорликни кучайтириш чақириқларини ҳам асослайди.
Ҳиндистон ва Марказий Осиёнинг мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги стратегик ҳамкорлигининг асосий ҳаракатлантирувчи кучларидан бири терроризм ва исломий радикаллашувдан умумий хавотирдир. Марказий Осиёнинг Афғонистонга яқинлиги, у ерда хавфсизлик билан боғлиқ вазиятнинг заифлиги Ҳиндистонни ҳам, Марказий Осиё давлатларини ҳам трансчегаравий экстремистик ҳаракатлар олдида заиф ҳолатга қўяди. Ҳиндистоннинг ташқи сиёсати ушбу таҳдидларни юмшатиш учун кенгайган қўшничилик билан алоқаларга тобора кўпроқ эътибор қаратмоқда ва Марказий Осиё давлатлари терроризмга қарши курашда ўз имкониятларини кучайтиришга ёрдам берадиган шериклик алоқаларини изламоқда. Томонлар терроризм, радикаллашув, қурол-яроғ ва гиёҳванд моддаларнинг ноқонуний оқимига қарши кураш минтақавий барқарорлик учун зарурлигини, бу эса ўз навбатида иқтисодий ривожланиш ва хорижий инвестиция истиқболларига асос бўлишини эътироф этадилар. Таҳдидларни идрок этишнинг бундай мослашуви терроризмга қарши мулоқотлар, разведка маълумотларини алмашиш ва қўшма ўқув ташаббуслари каби соҳаларда аниқ ҳамкорликка айланди.
Хавфсизликнинг трансмиллий, ноанъанавий муаммоларини, хусусан, кибер таҳдидларни ҳал қилиш зарурати терроризмга қарши кураш билан чамбарчас боғлиқ. Рақамли инфратузилмалар миллий ривожланишнинг асосига айланар экан, Ҳиндистон ҳам, Марказий Осиё давлатлари ҳам муҳим инфратузилма ва бошқарув тизимларига таҳдид солувчи мураккаб киберҳужумларга дуч келмоқда. 2025 йил ноябрь ойида Ҳиндистон мезбонлик қилган стратегик кибермашқлар Марказий Осиёнинг барча бешта республикасидан киберхавфсизлик идоралари ва миллий компьютер фавқулодда вазиятларга жавоб бериш гуруҳларини бирлаштирди, бу кибержиноятчиликка қарши курашиш ва барқарорликни ошириш учун техник салоҳият ва сиёсий асосларни шакллантиришга жамоавий содиқликни таъкидлади. Ушбу машқ замонавий хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик анъанавий ҳарбий соҳалар билан чекланиб қолмаслиги, балки ҳамкорлик ишончни мустаҳкамлайдиган ва жамоавий мудофаа қобилиятини оширадиган кибермакон ва сунъий интеллект каби янги соҳаларни ўз ичига олиши кераклигини эътироф этишни таъкидлайди.
Яна бир асосий омил Евроосиёнинг ривожланаётган геосиёсий контексти бўлиб, у ерда Марказий Осиё асосий куч рақобати марказида жойлашган. Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ) каби минтақавий хавфсизликка йўналтирилган тузилмалар кўп томонлама ҳамкорликни кенгайтириш имкониятларини тақдим этади. Ҳиндистоннинг Марказий Осиё билан мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги алоқалари унинг кенг қамровли стратегик автономия ташқи сиёсатини тўлдирувчи кўп векторли жиҳатни қўшади. Ҳиндистон Марказий Осиёга тўғридан-тўғри қуруқлик орқали чиқиш имкониятига эга бўлмаса-да, минтақавий хавфсизлик мулоқотларида ўзининг асосий вакиллигини таъминлаш учун кўп томонлама платформалар ва икки томонлама муносабатлардан фойдаланади.
Яқинда Марказий Осиёнинг бешта давлати мудофаа вазирлари биринчи марта учрашиб, "Бирлик 2025" қўшма ҳарбий машғулотини ўтказгани, ҳатто бу давлатлар йирик кучлар билан муносабатларни мувозанатлаштираётган бўлса ҳам, коллектив хавфсизлик асосларини мустаҳкамлашга бўлган минтақавий интилишни акс эттиради. Бундан ташқари, ҳар йили ўтказиладиган Ҳиндистон-Марказий Осиё миллий хавфсизлик маслаҳатчилари мулоқоти муҳим минтақавий муаммоларни ҳал қилиш ва кўп томонлама ҳамкорликни кенгайтиришга ёрдам беради. Бундан ташқари, Ҳиндистон ўзаро мувофиқликни яхшилаш учун КазИнд (Қозоғистон), Ханжар (Қирғизистон) ва Дўстлик (Ўзбекистон) каби ҳарбий машғулотлар ўтказади. Бундай муҳит Ҳиндистон учун кучларнинг барқарор мувозанатини сақлаш ва минтақада бирон-бир ташқи субъектнинг ҳукмронлик қилишига йўл қўймаслик бўйича умумий манфаатларга асосланган алоқаларни чуқурлаштириш имкониятини яратади.
Мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорликка минтақавий боғлиқлик ва инфратузилмани ривожлантириш ҳам таъсир кўрсатади. Марказий Осиёнинг денгизга чиқиш имконияти йўқлиги иқтисодий интеграция ва стратегик ҳамкорлик учун алоқа ташаббусларини ҳал қилувчи аҳамиятга эга қилади. Ашхобод келишуви ва Халқаро Шимол-Жануб транспорт йўлаги (ИНСТC) каби лойиҳалар Марказий Осиёни Жанубий Осиё, Яқин Шарқ ва Европа билан боғлашга қаратилган. Ҳиндистоннинг 2018 йилда Ашхобод келишувига қўшилиши ва транспорт йўлакларида фаол иштирок этиши унинг анъанавий бўғилиш нуқталарини четлаб ўтадиган ва иқтисодий ўзаро боғлиқликни кучайтирадиган қуруқликдаги алоқани осонлаштиришдан манфаатдорлигини таъкидлайди. Ушбу ташаббуслар иқтисодий характерга эга бўлса-да, улар бевосита хавфсизликка таъсир кўрсатади: алоқаларнинг яхшиланиши Марказий Осиё давлатларининг яккаланиб қолишини камайтиради, фаровонликни оширади, ҳарбий техникани ўтказиш йўлларини яратади ва кўпинча хавфсизликни таъминламайдиган ноқонуний савдо тармоқларининг жозибадорлигини камайтиради.
Ушбу омилларни ҳисобга олган ҳолда, Ҳиндистон ва Марказий Осиё республикалари ўртасидаги мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорликни кучайтириш учун жиддий сабаблар мавжуд. Биринчидан, бундай ҳамкорликнинг мустаҳкамланиши ўзаро ишончни чуқурлаштиради, терроризм, экстремизм ва кибержиноятчиликка қарши курашиш бўйича умумий мажбуриятларни мустаҳкамлайди. Ноанъанавий таҳдидлар бутун минтақаларни беқарорлаштириши мумкин бўлган даврда мувофиқлаштирилган саъй-ҳаракатлар миллий жавоб чораларининг самарадорлигини оширади ва жамоавий ҳаракатларга қодир бўлган барқарор давлатлар тармоғини яратади. Иккинчидан, яқинроқ хавфсизлик алоқалари минтақавий фаровонлик учун муҳим бўлган кенгроқ иқтисодий ва алоқа ташаббусларини қўллаб-қувватлаши ва ҳимоя қилиши мумкин. Боғланиш лойиҳалари изоляцияни камайтирар экан ва савдони кучайтирар экан, улар бир вақтнинг ўзида бозорларни бирлаштириш ва стратегик манфаатларни мувофиқлаштириш орқали барқарорликка ҳисса қўшади.
Бундан ташқари, кучайтирилган ҳамкорлик буюк давлатлар рақобати кузатилаётган минтақада барқарорлаштирувчи куч бўлиб хизмат қилиши ва Афғонистонда барқарорликни таъминлашга ёрдам бериши мумкин. Ҳиндистон ва Марказий Осиё давлатлари миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчилари 2025 йил октябрь ойида учрашиб, умумий хавфсизлик муаммоларини ҳал қилиш, ўзаро боғлиқликни кучайтириш ва иқтисодий ривожланишга кўмаклашиш мақсадида Толибон режими билан ҳамкорлик қилиш орқали Афғонистонни барқарорлаштириш бўйича мувофиқлаштирилган режаларни муҳокама қилдилар ва терроризм, радикаллашув, экстремизм ва гиёҳванд моддалар савдосига қарши курашиш бўйича мунтазам мулоқот зарурлигини таъкидладилар. Ҳиндистон ва Марказий Осиё мамлакатлари Афғонистоннинг ҳозирги ҳокимияти билан ҳамкорлик қилиш ва Чабаҳор порти ва INSTC каби инфратузилма алоқаларидан фойдаланиш орқали минтақавий иқтисодий интеграцияни кучайтириш ва экстремистик гуруҳлар фойдаланиши мумкин бўлган хавфсизлик бўшлиқларини камайтиришни мақсад қилган. Бундай мувофиқлаштирилган саъй-ҳаракатлар минтақавий барқарорлик, терроризмнинг олдини олиш ва барча томонлар манфаатларига мос келадиган алоқаларни ривожлантириш учун жуда муҳимдир.
Марказий Осиёни мазмунли мудофаа ҳамкорлигига жалб қилиш орқали Ҳиндистон ҳар қандай ягона кучнинг мажбурий ҳукмронлигига тўсқинлик қиладиган кўп қутбли хавфсизлик архитектурасига ҳисса қўшади ва шу билан кичик давлатлар суверенитетини сақлаб қолади. Бу Ҳиндистоннинг стратегик автономиясига ҳам, Марказий Осиё давлатларининг кўп қиррали иттифоқларга интилишига ҳам мос келади. Ниҳоят, мустаҳкам мудофаа муносабатлари мунтазам мулоқотлар, қўшма машқлар ва умумий сиёсат асослари каби институтсионал алоқаларни ўрнатади, бу эса минтақавий муносабатларда узоқ муддатли барқарорлик ва башорат қилиш учун зарурдир.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
