Hindiston va Markaziy Osiyo respublikalari o‘rtasidagi mudofaa va xavfsizlik sohasidagi strategik hamkorlik tarixiy aloqalarning murakkab matritsasi, umumiy xavfsizlik muammolari, mintaqaviy geosiyosiy dinamika, barqarorlik va taraqqiyotga o‘zaro intilishlar bilan bog‘liq. O‘z mohiyatiga ko‘ra, ushbu hamkorlik terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashish, giyohvand moddalar savdosi va kiberhujumlar kabi transmilliy tahdidlarga qarshi kurashish, Yevroosiyodagi yirik davlatlar ta’sirini muvozanatlashtirish, geografik va tarixiy aloqalardan foydalanib, o‘zaro bog‘liqlik va mintaqaviy integratsiyani rivojlantirish yo‘lida manfaatlarni birlashtirish orqali shakllanadi. Ushbu drayverlar Hindiston nima uchun Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston bilan chuqur mudofaa va xavfsizlik aloqalariga ustuvor ahamiyat berganini tushuntiribgina qolmay, balki mintaqaviy tinchlik va barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha kengroq strategiyaning bir qismi sifatida ushbu hamkorlikni kuchaytirish chaqiriqlarini ham asoslaydi.
Hindiston va Markaziy Osiyoning mudofaa va xavfsizlik sohasidagi strategik hamkorligining asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biri terrorizm va islomiy radikallashuvdan umumiy xavotirdir. Markaziy Osiyoning Afg‘onistonga yaqinligi, u yerda xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyatning zaifligi Hindistonni ham, Markaziy Osiyo davlatlarini ham transchegaraviy ekstremistik harakatlar oldida zaif holatga qo‘yadi. Hindistonning tashqi siyosati ushbu tahdidlarni yumshatish uchun kengaygan qo‘shnichilik bilan aloqalarga tobora ko‘proq e’tibor qaratmoqda va Markaziy Osiyo davlatlari terrorizmga qarshi kurashda o‘z imkoniyatlarini kuchaytirishga yordam beradigan sheriklik aloqalarini izlamoqda. Tomonlar terrorizm, radikallashuv, qurol-yarog‘ va giyohvand moddalarning noqonuniy oqimiga qarshi kurash mintaqaviy barqarorlik uchun zarurligini, bu esa o‘z navbatida iqtisodiy rivojlanish va xorijiy investitsiya istiqbollariga asos bo‘lishini e’tirof etadilar. Tahdidlarni idrok etishning bunday moslashuvi terrorizmga qarshi muloqotlar, razvedka ma’lumotlarini almashish va qo‘shma o‘quv tashabbuslari kabi sohalarda aniq hamkorlikka aylandi.
Xavfsizlikning transmilliy, noan’anaviy muammolarini, xususan, kiber tahdidlarni hal qilish zarurati terrorizmga qarshi kurash bilan chambarchas bog‘liq. Raqamli infratuzilmalar milliy rivojlanishning asosiga aylanar ekan, Hindiston ham, Markaziy Osiyo davlatlari ham muhim infratuzilma va boshqaruv tizimlariga tahdid soluvchi murakkab kiberhujumlarga duch kelmoqda. 2025 yil noyabr oyida Hindiston mezbonlik qilgan strategik kibermashqlar Markaziy Osiyoning barcha beshta respublikasidan kiberxavfsizlik idoralari va milliy kompyuter favqulodda vaziyatlarga javob berish guruhlarini birlashtirdi, bu kiberjinoyatchilikka qarshi kurashish va barqarorlikni oshirish uchun texnik salohiyat va siyosiy asoslarni shakllantirishga jamoaviy sodiqlikni ta’kidladi. Ushbu mashq zamonaviy xavfsizlik sohasidagi hamkorlik an’anaviy harbiy sohalar bilan cheklanib qolmasligi, balki hamkorlik ishonchni mustahkamlaydigan va jamoaviy mudofaa qobiliyatini oshiradigan kibermakon va sun’iy intellekt kabi yangi sohalarni o‘z ichiga olishi kerakligini e’tirof etishni ta’kidlaydi.
Yana bir asosiy omil Yevroosiyoning rivojlanayotgan geosiyosiy konteksti bo‘lib, u yerda Markaziy Osiyo asosiy kuch raqobati markazida joylashgan. Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi mintaqaviy xavfsizlikka yo‘naltirilgan tuzilmalar ko‘p tomonlama hamkorlikni kengaytirish imkoniyatlarini taqdim etadi. Hindistonning Markaziy Osiyo bilan mudofaa va xavfsizlik sohasidagi aloqalari uning keng qamrovli strategik avtonomiya tashqi siyosatini to‘ldiruvchi ko‘p vektorli jihatni qo‘shadi. Hindiston Markaziy Osiyoga to‘g‘ridan-to‘g‘ri quruqlik orqali chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmasa-da, mintaqaviy xavfsizlik muloqotlarida o‘zining asosiy vakilligini ta’minlash uchun ko‘p tomonlama platformalar va ikki tomonlama munosabatlardan foydalanadi.
Yaqinda Markaziy Osiyoning beshta davlati mudofaa vazirlari birinchi marta uchrashib, "Birlik 2025" qo‘shma harbiy mashg‘ulotini o‘tkazgani, hatto bu davlatlar yirik kuchlar bilan munosabatlarni muvozanatlashtirayotgan bo‘lsa ham, kollektiv xavfsizlik asoslarini mustahkamlashga bo‘lgan mintaqaviy intilishni aks ettiradi. Bundan tashqari, har yili o‘tkaziladigan Hindiston-Markaziy Osiyo milliy xavfsizlik maslahatchilari muloqoti muhim mintaqaviy muammolarni hal qilish va ko‘p tomonlama hamkorlikni kengaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, Hindiston o‘zaro muvofiqlikni yaxshilash uchun KazInd (Qozog‘iston), Xanjar (Qirg‘iziston) va Do‘stlik (O‘zbekiston) kabi harbiy mashg‘ulotlar o‘tkazadi. Bunday muhit Hindiston uchun kuchlarning barqaror muvozanatini saqlash va mintaqada biron-bir tashqi subyektning hukmronlik qilishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha umumiy manfaatlarga asoslangan aloqalarni chuqurlashtirish imkoniyatini yaratadi.
Mudofaa va xavfsizlik sohasidagi hamkorlikka mintaqaviy bog‘liqlik va infratuzilmani rivojlantirish ham ta’sir ko‘rsatadi. Markaziy Osiyoning dengizga chiqish imkoniyati yo‘qligi iqtisodiy integratsiya va strategik hamkorlik uchun aloqa tashabbuslarini hal qiluvchi ahamiyatga ega qiladi. Ashxobod kelishuvi va Xalqaro Shimol-Janub transport yo‘lagi (INSTC) kabi loyihalar Markaziy Osiyoni Janubiy Osiyo, Yaqin Sharq va Yevropa bilan bog‘lashga qaratilgan. Hindistonning 2018 yilda Ashxobod kelishuviga qo‘shilishi va transport yo‘laklarida faol ishtirok etishi uning an’anaviy bo‘g‘ilish nuqtalarini chetlab o‘tadigan va iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytiradigan quruqlikdagi aloqani osonlashtirishdan manfaatdorligini ta’kidlaydi. Ushbu tashabbuslar iqtisodiy xarakterga ega bo‘lsa-da, ular bevosita xavfsizlikka ta’sir ko‘rsatadi: aloqalarning yaxshilanishi Markaziy Osiyo davlatlarining yakkalanib qolishini kamaytiradi, farovonlikni oshiradi, harbiy texnikani o‘tkazish yo‘llarini yaratadi va ko‘pincha xavfsizlikni ta’minlamaydigan noqonuniy savdo tarmoqlarining jozibadorligini kamaytiradi.
Ushbu omillarni hisobga olgan holda, Hindiston va Markaziy Osiyo respublikalari o‘rtasidagi mudofaa va xavfsizlik sohasidagi hamkorlikni kuchaytirish uchun jiddiy sabablar mavjud. Birinchidan, bunday hamkorlikning mustahkamlanishi o‘zaro ishonchni chuqurlashtiradi, terrorizm, ekstremizm va kiberjinoyatchilikka qarshi kurashish bo‘yicha umumiy majburiyatlarni mustahkamlaydi. Noan’anaviy tahdidlar butun mintaqalarni beqarorlashtirishi mumkin bo‘lgan davrda muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlar milliy javob choralarining samaradorligini oshiradi va jamoaviy harakatlarga qodir bo‘lgan barqaror davlatlar tarmog‘ini yaratadi. Ikkinchidan, yaqinroq xavfsizlik aloqalari mintaqaviy farovonlik uchun muhim bo‘lgan kengroq iqtisodiy va aloqa tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashi va himoya qilishi mumkin. Bog‘lanish loyihalari izolyatsiyani kamaytirar ekan va savdoni kuchaytirar ekan, ular bir vaqtning o‘zida bozorlarni birlashtirish va strategik manfaatlarni muvofiqlashtirish orqali barqarorlikka hissa qo‘shadi.
Bundan tashqari, kuchaytirilgan hamkorlik buyuk davlatlar raqobati kuzatilayotgan mintaqada barqarorlashtiruvchi kuch bo‘lib xizmat qilishi va Afg‘onistonda barqarorlikni ta’minlashga yordam berishi mumkin. Hindiston va Markaziy Osiyo davlatlari milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchilari 2025 yil oktyabr oyida uchrashib, umumiy xavfsizlik muammolarini hal qilish, o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytirish va iqtisodiy rivojlanishga ko‘maklashish maqsadida Tolibon rejimi bilan hamkorlik qilish orqali Afg‘onistonni barqarorlashtirish bo‘yicha muvofiqlashtirilgan rejalarni muhokama qildilar va terrorizm, radikallashuv, ekstremizm va giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurashish bo‘yicha muntazam muloqot zarurligini ta’kidladilar. Hindiston va Markaziy Osiyo mamlakatlari Afg‘onistonning hozirgi hokimiyati bilan hamkorlik qilish va Chabahor porti va INSTC kabi infratuzilma aloqalaridan foydalanish orqali mintaqaviy iqtisodiy integratsiyani kuchaytirish va ekstremistik guruhlar foydalanishi mumkin bo‘lgan xavfsizlik bo‘shliqlarini kamaytirishni maqsad qilgan. Bunday muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlar mintaqaviy barqarorlik, terrorizmning oldini olish va barcha tomonlar manfaatlariga mos keladigan aloqalarni rivojlantirish uchun juda muhimdir.
Markaziy Osiyoni mazmunli mudofaa hamkorligiga jalb qilish orqali Hindiston har qanday yagona kuchning majburiy hukmronligiga to‘sqinlik qiladigan ko‘p qutbli xavfsizlik arxitekturasiga hissa qo‘shadi va shu bilan kichik davlatlar suverenitetini saqlab qoladi. Bu Hindistonning strategik avtonomiyasiga ham, Markaziy Osiyo davlatlarining ko‘p qirrali ittifoqlarga intilishiga ham mos keladi. Nihoyat, mustahkam mudofaa munosabatlari muntazam muloqotlar, qo‘shma mashqlar va umumiy siyosat asoslari kabi institutsional aloqalarni o‘rnatadi, bu esa mintaqaviy munosabatlarda uzoq muddatli barqarorlik va bashorat qilish uchun zarurdir.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
