40 даража иссиқда ҳам ходим ҳуқуқсиз эмас, биласизми?

Ўзбекистонда ёз келиши билан иш жойларида юқори ҳарорат туфайли ходимлар учун хавфсизлик масаласи яна кун тартибига чиқади. Айниқса, 40 даражали иссиқда ишлаш нафақат қийин, балки соғлиқ учун ҳам катта таҳдид ҳисобланади.

Касаба уюшмалари федерацияси вакили Нодира Ғойибназарова таъкидлаганидек, Меҳнат кодексида (205-модда) аниқ ёзилган: очиқ ҳавода ёки ифлос, совуқ, иссиқ хоналарда ишловчиларга махсус танаффуслар берилиши шарт. Бу меъёрлар тўғридан-тўғри амалга оширилиши зарур, деб хулоса чиқарди федерация вакили.

Ушбу моддада, хусусан, юк кўтариш ишлари билан шуғулланадиганлар ёки табиий иқлим шароитида фаолият юритувчилар “алоҳида тоифа” сифатида қаралади. Уларнинг иш вақти қисқартирилиши, дам олиш тартиби ўзига хос бўлиши ва ҳатто махсус ечимлар билан таъминланиши шарт.

Масалан, новвойлар, металлурглар, ёки дунёдаги энг оғир шарт-шароитда ишлайдиган транспортчилар бу тоифага киради. Улар ҳар куни иссиқлик билан курашишга мажбур бўлади.

Шунингдек, янги таҳрирдаги кодексга кўра, ходимларга 30 дақиқадан 2 соатгача танаффус бериш назарда тутилган. Агар иш куни 8 соатдан кўп бўлса, 2 танаффус; агар 8 соатча бўлса – 1 танаффус. Бу масалада касаба уюшмалари ва иш берувчи ўртасида келишув муҳим аҳамиятга эга.

Бундан ташқари, Меҳнат кодекси дала ишлари ва эрта тонгдаги ишларни ҳам назарда тутган: масалан, иссиқда ишлаётганлар соат 04:00 дан 08:00 гача ва кун ботишда ишлаб, куннинг энг қизиғи – 12:00 дан 16:00 гача дам олиши мумкин.

Лекин бу ҳаммаси эмас. Янги ишлаб чиқилган “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги қонун лойиҳасида иссиқ ва совуқ об-ҳаво шароитидаги меҳнат шароитларини яхшилашга оид қўшимча имкониятлар назарда тутилган. Жумладан:
– Қўшимча таътил бериш
– Иш вақтини қисқартириш
– Сув, шарбат ва озуқа билан таъминлаш
– Меҳнат шароитини таъминламаган раҳбарларга 5–15 БҲМ миқдорида жарима

Энг муҳими, ходим агар иш шароити унинг соғлиғи ва ҳаёти учун хавф туғдирса, ишлашдан бош тортиши мумкин. Бу ҳолда унга иш ҳақи тўланади ва ҳеч қандай интизомий жавобгарликка тортилмайди.

Бундан ташқари, халқаро тажрибага назар ташласак, Беларусь, Германия ва бошқа мамлакатларда бу масалага алоҳида эътибор қаратилган. Беларусда, масалан, ҳарорат 28,5 даражага етса, ишчи раҳбар рухсатисиз иш жойини тарк этиши мумкин. Германияда эса ҳатто мактаблар ёпилади, иш куни бекор қилинади.

Ўзбекистонда ҳам ана шундай аниқ, қатъий ва ходим манфаатини ҳимоя қилувчи нормаларни амалиётга жорий этиш вақти келди.

Шу билан бирга, мутахассислар ҳам иссиқда соғлиқни асрашга оид маслаҳатлар беришмоқда. Профессор Зарифбой Ибодуллаевнинг таъкидлашича:
– Камида 2–3 литр сув истеъмол қилиш керак
– Оқ кийим кийиш, калта ва очиқ кийимлардан сақланиш
– Соат 13:00–16:00 да қуёшда ишламаслик
– Музқаймоқ ва мева шарбатларини кўпроқ истеъмол қилиш
– Агар офтоб уриши белгиси кузатилса, сояга олиб бориш ва юзига совуқ сув сепиш керак

Офтоб уришидан ҳимоя қилиш учун мамлакатда соябонлар, ҳовузлар ва соғлом турмуш тарзига олиб борувчи инфратузилмаларни кўпайтириш зарур, дейди профессор.

Хулоса қилиб айтганда, 40 даража иссиқда ишлаш осон эмас ва инсон ҳуқуқлари нуқтаи назаридан олганда – бу меҳнат хавфсизлиги масаласидир. Ҳар бир раҳбар буни ҳис этиши ва ходимларига нисбатан инсонпарвар муносабатда бўлиши шарт. Чунки ишчи – меҳнат ресурсларининг юраги. Унинг соғлиғи ҳам иқтисодиёт, ҳам жамият барқарорлиги учун асосий мезон ҳисобланади. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!