40 daraja issiqda ham xodim huquqsiz emas, bilasizmi?

O‘zbekistonda yoz kelishi bilan ish joylarida yuqori harorat tufayli xodimlar uchun xavfsizlik masalasi yana kun tartibiga chiqadi. Ayniqsa, 40 darajali issiqda ishlash nafaqat qiyin, balki sog‘liq uchun ham katta tahdid hisoblanadi.

Kasaba uyushmalari federatsiyasi vakili Nodira G‘oyibnazarova ta’kidlaganidek, Mehnat kodeksida (205-modda) aniq yozilgan: ochiq havoda yoki iflos, sovuq, issiq xonalarda ishlovchilarga maxsus tanaffuslar berilishi shart. Bu me’yorlar to‘g‘ridan to‘g‘ri amalga oshirilishi zarur, deb xulosa chiqardi federatsiya vakili.

Ushbu moddada, xususan, yuk ko‘tarish ishlari bilan shug‘ullanadiganlar yoki tabiiy iqlim sharoitida faoliyat yurituvchilar “alohida toifa” sifatida qaraladi. Ularning ish vaqti qisqartirilishi, dam olish tartibi o‘ziga xos bo‘lishi va hatto maxsus yechimlar bilan ta’minlanishi shart.

Masalan, novvoylar, metallurglar, yoki dunyodagi eng og‘ir shart-sharoitda ishlaydigan transportchilar bu toifaga kiradi. Ular har kuni issiqlik bilan kurashishga majbur bo‘ladi.

Shuningdek, yangi tahrirdagi kodeksga ko‘ra, xodimlarga 30 daqiqadan 2 soatgacha tanaffus berish nazarda tutilgan. Agar ish kuni 8 soatdan ko‘p bo‘lsa, 2 tanaffus; agar 8 soatcha bo‘lsa – 1 tanaffus. Bu masalada kasaba uyushmalari va ish beruvchi o‘rtasida kelishuv muhim ahamiyatga ega.

Bundan tashqari, Mehnat kodeksi dala ishlari va erta tongdagi ishlarni ham nazarda tutgan: masalan, issiqda ishlayotganlar soat 04:00 dan 08:00 gacha va kun botishda ishlab, kunning eng qizig‘i – 12:00 dan 16:00 gacha dam olishi mumkin.

Lekin bu hammasi emas. Yangi ishlab chiqilgan “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonun loyihasida issiq va sovuq ob-havo sharoitidagi mehnat sharoitlarini yaxshilashga oid qo‘shimcha imkoniyatlar nazarda tutilgan. Jumladan:
– Qo‘shimcha ta’til berish
– Ish vaqtini qisqartirish
– Suv, sharbat va ozuqa bilan ta’minlash
– Mehnat sharoitini ta’minlamagan rahbarlarga 5–15 BHM miqdorida jarima

Eng muhimi, xodim agar ish sharoiti uning sog‘lig‘i va hayoti uchun xavf tug‘dirsa, ishlashdan bosh tortishi mumkin. Bu holda unga ish haqi to‘lanadi va hech qanday intizomiy javobgarlikka tortilmaydi.

Bundan tashqari, xalqaro tajribaga nazar tashlasak, Belarus, Germaniya va boshqa mamlakatlarda bu masalaga alohida e’tibor qaratilgan. Belarusda, masalan, harorat 28,5 darajaga yetsa, ishchi rahbar ruxsatisiz ish joyini tark etishi mumkin. Germaniyada esa hatto maktablar yopiladi, ish kuni bekor qilinadi.

O‘zbekistonda ham ana shunday aniq, qat’iy va xodim manfaatini himoya qiluvchi normalarni amaliyotga joriy etish vaqti keldi.

Shu bilan birga, mutaxassislar ham issiqda sog‘liqni asrashga oid maslahatlar berishmoqda. Professor Zarifboy Ibodullayevning ta’kidlashicha:
– Kamida 2–3 litr suv iste’mol qilish kerak
– Oq kiyim kiyish, kalta va ochiq kiyimlardan saqlanish
– Soat 13:00–16:00 da quyoshda ishlamaslik
– Muzqaymoq va meva sharbatlarini ko‘proq iste’mol qilish
– Agar oftob urishi belgisi kuzatilsa, soyaga olib borish va yuziga sovuq suv sepish kerak

Oftob urishidan himoya qilish uchun mamlakatda soyabonlar, hovuzlar va sog‘lom turmush tarziga olib boruvchi infratuzilmalarni ko‘paytirish zarur, deydi professor.

Xulosa qilib aytganda, 40 daraja issiqda ishlash oson emas va inson huquqlari nuqtayi nazaridan olganda – bu mehnat xavfsizligi masalasidir. Har bir rahbar buni his etishi va xodimlariga nisbatan insonparvar munosabatda bo‘lishi shart. Chunki ishchi – mehnat resurslarining yuragi. Uning sog‘lig‘i ham iqtisodiyot, ham jamiyat barqarorligi uchun asosiy mezon hisoblanadi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!