20:58 / 17.12.2020

Вакцинация: кенг тарқалган хато фикрлар

Дунёда қизамиқ эпидемияси тарқалгач эмлашга қарши гаплар анча тинчиб қолди. Бироқ вакцинация ҳақида хато фикрлар ҳали ҳам кўп.

1-хато. Болага қонунда белгиланган вакцинация кифоя.
Аслида. Аксарият зарур эмлашлар Миллий тақвимга киритилган. Бироқ гарчи жуда зарурлигига қарамай, поликлиникада бепул тарқатилмайдиганлари ҳам бор. Яхшиси, уларни пулга бўлса-да олган маъқул.

Гўдакларни ротавирус инфекциясига қарши эмлатиш тавсия этилади (биринчи доза умрининг дастлабки 3 ойигача қилиниши керак).
Мактаб ёшига етмаган болаларни боғча ёки мактабга боришдан олдин гепатит А (сариқ касали), сувчечак, менингококк инфекцияси, B типидаги гемофил инфекциясига эмлатишга улгуриб қолиш зарур.

10 – 14 ёшдаги ўсмирлар (ўғил ва қизлар)ни жинсий ҳаёт бошлангунига қадар ОПВ (одам папиллома вируси)га қарши эмлатиш даркор. Бу эмдори бачадон бўйни саратони ва бир қатор онкологик касалликлар (оғиз, ҳалқум, анал канали)дан ҳимоялайди.

Ёшидан қатъи назар ҳар йили гриппга қарши эмланган маъқул. Бу вакциналарнинг баридан (ротавирус ва гемофилдан ташқари) каттароқ ёшда ҳам фойдаланиш мумкин.

2-хато. Сурункали хасталиклардан қийналаётган ва тез-тез касал бўладиган болаларни эмлатиш мумкин эмас.
Аслида. Бундай беморларга эмдори ҳатто соғлом тенгдошларидан кўра кўпроқ зарур. Чунки эмлаш орқали бартараф этиладиган инфекциялар уларда оғирроқ кечиши ҳеч гап эмас (масалан, грипп – астма ёки диабетдан, кўкйўтал – тутқаноқ ёки вақтидан олдин туғилган, пневмококк инфекцияси – онкологик касалликлар ва иммун танқислигидан қийналаётган болалар учун ниҳоятда хатарли). Бироқ иммунизация учун препаратни тўғри танлаш муҳим. Қуйидагилар қатъиян ман этилади:

иммун танқислигидан қийналаётган болалар ва катталарнинг тирик вакциналар билан эмланиши (орал полиомиелит, қизамиқ, паротит, қизилча ва сувчечакка қарши вакцина);

олдин ҳаддан ташқари кучли реакция берган вакцинани қайта юбориш (ҳарорат 40 даражадан юқори, маҳаллий шиш диаметри 8 см.дан ошганда ёки анафилактик шок, Квинке шиши, эшак еми каби оғир аллергик таъсирланиш кузатилганда). Бунда бошқа вакциналарга қарши кўрсатма мавжуд эмас.

3-хато. Фақат клиникаларда эмланиш мумкин ва ундан олдин таҳлил топшириш керак.
Аслида. Махсус жойларда гриппга қарши вакцинация тажрибаси хавфсизлик ва самарадорликни кўрсатади. Бу ниҳоятда муҳим, негаки вакцина таркиби айланиб юрган грипп штаммларига тўғри келди.

Таҳлил натижалари вакцинацияга тайёрми ёки йўқлигини умуман билдирмайди. Шу боис атайлаб таҳлил топшириш шарт эмас. Фақат боланинг мавжуд сурункали касалликлари бўйича текширувдан ўтишга алоҳида кўрсатма бўлиши бундан мустасно.

4-хато. Эмлашдан сўнг ювиниш, спорт билан шуғулланиш, сузиш, офтобда қорайиш мумкин эмас.
Аслида. Тирик вакцина (қизамиқ, қизилча, паротит, сувчечакка қарши) билан эмлангач фақат укол қилинган жойни мочалка билан ишқалаш ёки уни буғлантириш тақиқланади. Ва бу қоида фақатгина вакцинациядан сўнг дастлабки соатларга тааллуқли. Агар эмланган одам ўзини яхши ҳис қилса, қолганлари тақиқланмайди.

5-хато. Болани фақат импорт вакциналар билан эмлатиш зарур. Улар анча хавфсизроқ.
Аслида. Препаратлар тузилмасига кўра, импорт вакциналар ўртасида чиндан ҳам фарқ бор. Масалан, хорижий ишлаб чиқарувчиларга тегишли кўкйўтал вакцинаси кўп таркибли бўлиши мумкин: бу эмлашни осонлаштиради (уч-тўртта эмас, битта укол кифоя қилади), шунингдек, уларда кўкйўтал таркиби енгил кечади (камдан-кам ҳолларда акс таъсир беради).

6-хато. Бир мартада биттадан ортиқ эмланиш мумкин эмас. Акс ҳолда иммун тизими зўриқиб, хавфли касалликларни келтириб чиқариши мумкин.
Аслида. Қўшма вакциналар (битта укол – бир нечта эмдори) зарарсиз бўлиш билан бирга моновакциналардан кўра хавфсизроқ ҳамдир. Негаки инъекциялар ва поликлиникага мурожаат қилишлар сонини камайтиради. Бундан ташқари, комплекс вакциналар таркибида ҳар доим ҳам моновакциналарга қараганда кўп антигенлар бўлмайди. Мисол учун: сил вакцинаси таркибида қолган иммун препаратларга қараганда ўн баравар кўп антигенлар мавжуд.

Деярли ҳар қандай эмдорини бир пайтда тананинг турли жойларига юбориш мумкин. Вакцинация курси учун неча марталаб қатнагандан кўра бир нечта инъекцияни биратўла олган маъқул. Иммун тизими хоҳлаган миқдордаги антигенларни бир пайтнинг ўзида таниб олиш қобилиятига эга. Негаки у доимо бизни ўраб турган бактериялар, вируслар, антигенлар билан тўқнашади. Одатда бир кунда режали тартибда 4 инъекцияни олиш мумкин. Шунингдек, инъекцияларни томчи дори кўринишидаги орал вакциналар билан бирга қўлласа ҳам бўлади (тирик полиомиелит ёки ротавирус вакцина).

7-хато. ЎРВИ билан оғриётган болани (аломатлари юзага чиқмагани учун билмаган ҳолда) эмлатиб қўйиб, қўрқинчли асоратларни орттириб олиш ҳеч гап эмас.
Аслида. Кўп сонли тадқиқот натижаларига кўра, вакцинация ҳам соғлом, ҳам хаста одамлар учун бир хил даражада самарали ва хавфсиз. Эмдори ЎРВИнинг кечишига, ЎРВИ эса вакцинадан кейин иммунитет шаклланишига халақит қилолмайди.