Xitoy Markaziy Osiyodagi Rossiya oʻrnini egallashi mumkin

^{Foto: «TASS» / Albert Dzen}
Iqtisodiy tomonlama oʻzaro bogʻliqlik olamida Rossiyaga qarshi e'lon qilingan sanktsiyalar ancha global nostabillikka olib kelishi mumkin, deb yozadi TIME.

Dengizga chiqish imkoniga ega boʻlmagan Markaziy Osiyo Afgʻoniston, Eron, Rossiya va Xitoy kabi har tomonlama Gʻarb sanktsiyalariga uchragan mamlakatlar bilan oʻralgan.

Oʻz neft zaxiralarining uchdan ikki qismini Rossiya portlari orqali eksport qiladigan, energiya resurslariga boy boʻlgan Qozogʻiston xalqaro sanktsiyalar rejimiga moslasha olmayapti va oʻzining milliy valyutasi – tengeni qoʻllab-quvvatlash uchun oʻta muhim valyuta zaxiralarini yoʻqotib bormoqda.

Ushbu muammolar, 225 nafar insonning oʻlimiga sabab boʻlgan, 2022 yil yanvar oyidagi tartibsizliklardan soʻng sarmoyadorlar ishonchini qayta tiklash ustida ishlayotgan Qozogʻiston uchun «ayni vaqtida» yuzaga keldi.

Janubdagi Tojikiston, Qirgʻiziston va Oʻzbekiston respublikalaridagi hukumat vakillari yuqori ishsizlik darajasi va byudjet taqchilligiga tayyorgarlik koʻrmoqda.

Ishsizlikni qisqartirish va davlat xizmatlariga tushadigan ogʻirlikni kamaytirish orqali, oʻtgan yili Rossiyaga 7,8 mln nafar ishchini yuborgan ushbu mamlakatlar uchun mavsumiy migratsiya oʻta muhim hisoblanadi.

Ammo qisqa muddatli migratsiya vositalariga boʻlgan intilish, ularni tashqi zarbalarga nisbatan zaif qilib qoʻydi. Hozirda, pul oʻtkazmalari Tojikiston YaIMning 30 foizini, Qirgʻiziston Respublikasi YaIMning 28 foizini va mintaqadagi aholi eng zich joylashgan Oʻzbekiston YaIMning 12 foizini tashkil etadi.

2014 yili Rossiya Qrimni oʻziga qoʻshib olishi va unga nisbatan sanktsiya e'lon qilinishidan soʻng, mintaqadagi pul oʻtkazmalari 40 foizga tushib ketdi.

COVID-19 ham oʻzaro bogʻliqlik xavfi uchun yana bir saboq boʻldi: Rossiya chegaralarining yopilishi umumiy pul oʻtkazmalarining 22 foizga qisqarishiga olib keldi.

Ayniqsa qashshoqlashib qolgan Tojikistonga bu qattiq ta'sir koʻrsatdi, migrantlar vatanga bor-yoʻgʻi 1,7 mlrd dollar joʻnatdi, bu esa oʻtgan yilga nisbatan 835 mln dollarga kam deganidir.

Ammo hozirgi sanktsiyalar paketi avvalgilariga oʻxshamaydi va uzoq muddat kuzatiladigan oqibatlari juda katta talafotlarga sabab boʻladi.

Rossiya inqirozi – Xitoy uchun yangi imkoniyat
Xitoy gegemoniyasi yaqinlashmoqda. Hozirda Rossiya va Markaziy Osiyo oʻrtasidagi tovar ayirboshlash taxminan 18,6 mlrd dollarni tashkil qiladi. Bu esa Xitoy savdosining uchdan ikki qismiga toʻgʻri keladi va 1990 yillardagi 80 foizlik (110 mlrd dollar) mintaqa savdosidan ancha farq qiladi.

Ayni paytda, Xitoyning Moskvadan oʻzib keta olmasligi rost, ammo u mintaqa uchun qurol etkazib beruvchi yirik hamkor va strategik sherikka aylanib bormoqda.

Jadal sur'atlardagi iqtisodiy tanazzul ushbu tendentsiyalarni tezlashtiradi. Rossiya iqtisodiyoti shavqatsiz sanktsiyalardan aziyat chekayotgan bir paytda, Xitoy va Markaziy Osiyo oʻrtasidagi savdo hajmi allaqachon pandemiyadan oldingi darajaga qaytgan.

Bunga Qirgʻiziston savdo hajmining 2019 yildagi 6,37 mlrd dollardan 2021 yilda 7,5 mlrd dollarga etib, deyarli 18 foizga koʻtarilgani yorqin misol boʻla oladi.

Biroq mazkur yutuqlar Rossiyaning mintaqa bozoridan kutilmaganda chiqib ketish oʻrnini toʻldira olmaydi. Tojikiston va Qirgʻiziston davlat qarzlarining 40 foizdan ziyodrogʻi Pekin hissasiga toʻgʻri keladi. Iqtisodiy tanazzul, Xitoyga qarzdan xalos boʻlish evaziga xavfsizlik boʻyicha koʻplab imtiyozlarni berishi mumkin.

Ukraina urushining iqtisodiy halokati yaqin oʻn yilliklar ichida Rossiyadan tashqarida ham oʻz aksini koʻrsatadi.

Sanktsiyalar Rossiya bosqinlariga nisbatan adolatli javob boʻlishi mumkin, albatta. Biroq ular qoʻshni mamlakatlardagi misliz talafotlarga va beqarorlikka sabab boʻlishi ham mumkin.

Xalqaro hamjamiyat vakillari kelgusi talafotlarni kech boʻlmasdan oldini olish ustida ishlashi zarur. “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring