Axborot kodeksi: «Yemagan somsaga pul to‘lash» bo‘lib qolmaydimi?

Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga joylashtirildi O‘zbekiston Respublikasining Axborot kodeksi loyihasi ko‘plab fuqarolarning, ayniqsa OAV xodimlarining diqqat markazida bo‘lib qoldi. Quyida huquqshunos Madina Tursunovaning mulohazalari bilan tanishasiz.

Aslini olganda, bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan aktlarni bittaga yig‘ish eng oson yo‘l, lekin normalarning 80-90 foizi o‘zgarishsiz qoldi, hech qanday yangilik yoki batafsil ishlab chiqilmagan, biroq cheklovlarga qattiq urg‘u berilgan:

1. Ommaviy axborot vositalari, axborot tarqatuvchilar, blogerlar o‘zlari tarqatayotgan ma’lumotlarning ishonchsizligi uchun axborotning manbasi va muallifi bilan birgalikda qonun hujjatlariga muvofiq foydalanuvchilar ham birgalikda javobgar bo‘ladilar.

Ommaviy axborot vositalari «mashhur investor» intervyusida aytgan so‘zlari uchun javobgar bo‘lmasligi, erkin ma’lumot tarqatish huquqiga ega bo‘lishi kerak. Chunki har bir inson ommaviy axborot vositalarida so‘z yuritish, o‘z fikri va e’tiqodini ochiq bayon etish huquqiga ega.

Fikrlar va e’tiqodlarning to‘g‘riligini tekshirishning iloji yo‘q. Oxirgi chorasi – ommaviy axborot vositalari raddiya berishi mumkin!

2. Va yana, loyihada «bloger» degan huquqiy ta’rif qoldirilgan. Bu esa umuman konkret ma’noga ega emas va aslida ijtimoiy tarmoqda ro‘yxatdan o‘tgan har bir kishini bloggerlar bilan tenglashtirib qo‘yadi.

Barcha fuqarolar – bloggerlar!

3. Ommaviy axborot vositalari erkinligini suiiste’mol qilish – Balki oldin kafolatlangan erkinliklarni ta’minlash zarurdir?! Masalan, ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga aralashganlik yoki ma’lumotlardan foydalanishni rad etganlik uchun javobgarlik shaklida. Moddaning o‘zi Fuqarolik va xalqaro huquqlar bo‘yicha Pakt standartlariga javob bermaydi.

4. Davlat organlari va tashkilotlari faoliyatining shaffofligini ta’minlash maqsadida ommaviy axborot vositalari vakillari davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari tomonidan akkreditatsiya qilinishi mumkin – mualliflarning fikricha, akkreditatsiya shaffoflikni ta’minlaydi! Akkreditatsiya haqida ikki moddada: 100 va 118-moddalarda qayta-qayta uqtirilgan!

Ya’ni, agar men jurnalist bo‘lsam, davlatimizning 98 ta organining hammasida akkreditatsiyadan o‘tishim kerakmi? Jurnalist maqomiga ega bo‘lmasam ham, akkreditatsiyadan o‘tmagan fuqaro sifatida men moddada keltirilgan huquqlarga egaman:

• “Bo‘lib o‘tadigan ochiq hay’at majlislari va boshqa ommaviy tadbirlar to‘g‘risida oldindan axborot olish;
  
• akkreditatsiya qiluvchi organning binolariga (xonalariga) va boshqa obyektlariga akkreditatsiya qiluvchi organ tomonidan belgilangan tartibda kirish;
  
• ochiq hay’at majlislarida va boshqa ommaviy tadbirlarda hozir bo‘lish;
  
• akkreditatsiya qiluvchi organning mas’ul shaxslaridan zarur hujjatlar va materiallarni so‘rash hamda olish, ommaviy tadbirlarning yozuvlari bilan tanishish hamda ulardan ko‘chirma nusxalar olish;
  
• qonun hujjatlarida belgilangan tartibda, shu jumladan zarur texnik vositalardan foydalangan holda yozuvlarni yozib olish;
  
• olingan yozuvlardan ommaviy axborot vositalari materiallarini tayyorlashda foydalanish;
  
• nashrga tayyorlangan ma’lumotlar to‘g‘riligini tekshirish uchun akkreditatsiya qiluvchi organ mutaxassislariga murojaat qilish”.

Axborot olish - bu fuqarolik huquqi, akkreditatsiyadan o‘tgan jurnalistning imtiyozi emas!

5. Davlat organlari va tashkilotlari hay’atlarining ochiq majlislarida axborotdan foydalanuvchilarning hozir bo‘lish tartibi ushbu organlarning tegishli me’yoriy hujjatlari bilan belgilanadi. – Aytingchi, kodeksdagi tartibni belgilashda qanday muammo bor? Umuman olganda, asosiy me’yorlar tartibga solinmagan bunday kodeksning nima keragi bor?

6. Axborotdan foydalanuvchilarning davlat organlari va tashkilotlari hay’atlarining ochiq yig‘ilishlarida ishtirok etishi uchun shart-sharoitlarni yozib qo‘yish mumkin, xolos:

- yig‘ilishlar jadvalini yig‘ilishdan bir oy oldin veb-saytda e’lon qilish;
- ommaviy yig‘ilishlarni ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik vakillari ishtirok etishi uchun sharoitlar yaratilgan joylarda o‘tkazish.

Huquqiy axborotga oid butun boshli bobda quyidagilar mavjud:

1) Huquqiy axborotni tarqatish usullari - ro‘yxat yopiq va umuman, qonun hujjatlarini majburiy nashr etish bo‘yicha amaldagi normalar takrorlanadi va axborotni tarqatish davlat aralashmasligi kerak bo‘lgan xususiy sohaga kirib boradi.

2.1) Jismoniy va yuridik shaxslarga ularning so‘roviga ko‘ra huquqiy axborotni taqdim etish - huquqiy ma’lumot uchun alohida so‘rov alohida ajratilgan. Men mantiqni tushunmayapman, ushbu normalarsiz ham organlar o‘z faoliyati tartibini tushuntirishlari shart.

Avvaliga hokimiyat organlari fuqarolarning murojaati va ma’lumot so‘rovi o‘rtasidagi farqni tushunib olishi kerak, shundan so‘ng bunga o‘xshash savol kiritilmaydi.

2.2) Qabul qilingan me’yoriy-huquqiy hujjatlar bo‘yicha axborot va tahliliy materiallarni uzatish normasi (normativ hujjat tushunchasini tushuntiruvchi tushuntirish xati, o‘zgartirish va qo‘shimchalar tushuntirishlari bilan qiyosiy jadval va boshqalar) bor-u, lekin tahliliy hisobotlarni ochiq nashr etish haqida biror og‘iz gap yo‘q!

3) Davlat organlari va tashkilotlarining faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlardan cheklangan foydalanish bilan bog‘liq ma’lumotlarning ro‘yxati, shuningdek bunday axborotga ma’lumotlarni kiritish tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. – Bu davlat apparatida yashash va gullab-yashnashda davom etayotgan “faqat xizmatda foydalanish uchun” hujjatlarini qonuniylashtirishga urinishdir. Yana tartib uzoq-uzoqlarda qolib ketadi. Hurmatli mualliflar, legitim bo‘lgan maqsadlar uchun har qanday ma’lumot olishning qonun bo‘yicha cheklanishi qonunga asoslanishi mumkin.

Qonun - bu parlament tomonidan qabul qilinadigan normativ-huquqiy hujjat va Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilinadigan boshqa barcha narsalar qonun emas, qonun osti hujjati. Mantiqni tushunyapsizmi? Agar cheklash mezonlari qonunda ko‘rsatilmagan bo‘lsa, qonunosti hujjat axborotdan foydalanishni cheklay olmaydi.

4) Ommaviy axborot vositalarida haqorat va behayo so‘z va iboralarni ishlatishga yo‘l qo‘yilmaydi. – Aslini olganda, avval ham ruxsat etilmagan. Shuni inobatga oladigan bo‘lsak, so‘nggi sud amaliyotiga ko‘ra, sudlarimiz ijtimoiy tarmoqlarni OAVga tenglashtiradi. Ommaviy axborot vositalariga, sharhlarda o‘zini kuchli ifoda etishni yoqtiradiganlar yaxshigina jazolanishi mumkin.

Ijobiy, ammo takomillashtirishga muhtoj:

1) Voyaga etmaganlar haqida ma’lumotni nashr etish qoidalari - juda zarur norma, lekin faqat ikkita xatboshida berilgan, uni ishlab chiqish kerak.

2) Nihoyat, ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan, ochiq ma’lumot sifatida joylashtirilishi kerak bo‘lgan ma’lumotlar paydo bo‘ldi. Biroq bu muammo qanday ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi kerakligi va amaliyotda bu borasida nizolar paydo bo‘lishidir. Amalda qonundagi barcha noaniqliklar davlat organi foydasiga talqin etiladi.

3) Ommaviy axborot vositalarining davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyati to‘g‘risidagi axborotni olish, shuningdek mansabdor shaxslar o‘rtasida so‘rov o‘tkazishni tashkil etish to‘g‘risidagi so‘rovi besh kundan ortiq bo‘lmagan muddatda ko‘rib chiqiladi. – Hozirgi yetti kunlik muddat doimiy ravishda buzilmoqda, shuning uchun muddatlarga rioya etilishini ta’minlaydigan mexanizmlar bo‘lishi kerak.

Va nihoyat, oxirgi nuqta:
«Axborot kodeksi qonunchiligini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar».

– Qaysi tartibda? Agar siz o‘sha tartibni topsangiz ...”

Shuni ham aytib o‘tish lozimki, qonunchilarimiz ko‘pincha namuna qilib oladigan Rossiya qonunchiligini o‘rganib chiqqanimizda, xabar yetkazuvchining javobgarligi haqida shunday deyilgan:

Axborot agregatorining egasi, agar u Internet tarmog‘ida joylashtirilgan davlat organining rasmiy veb-saytida yoki ommaviy axborot vositalari tomonidan tarqatilgan xabarlar va materiallarning so‘zma-so‘z takrorlanishi bo‘lsa, axborotni tarqatganligi uchun Rossiya Federatsiyasining ommaviy axborot vositalari to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlikka tortilmaydi.

(25.11.2017 N 327-FZ Federal qonunining tahriridan).


Manba: Azon.uz “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring